اَبوالْمَفاخِرِ رازي،از شاعران پارسي‌گوي دورة سلجوقيان و معاصر با محمد بن ملكشاه(حكـ498-511ق/1105-1117م)و پسرش مسعود(حكـ527-547ق/1133-1152م).
از زندگي ابوالمفاخر اطلاعي اندك در دست است.او در نيمة اول سدة 6ق/12م در ري مي‌زيست.دولتشاه او را دانشمندي كامل و شاعر و اديبي فاضل شمرده و از وي با عنوان استادالشعرا ياد كرده است(ص61).برخي از منابع لقب فخرالشعرا را نيز به نام وي افزوده‌اند(رازي،3/33؛شوشتري،2/614).نام پدر ابوالمفاخر در منابع موجود نيامده است،تنها در يكي از نسخ خطي تذكرة الشعراء دولتشاه نام وي ابوالمفاخر بن ابي عبدالله رازي ثبت شده است(قريب،197).با آنكه ابوالمفاخر در قصيدة معروفش خود را مفاخر خوانده(شوشتري،2/616)،هدايت از او با عنوان فاخري رازي ياد كرده است(2/936).
از شعراي معاصر ابوالمفاخر،خاقاني مورد توجه او بوده و با وي مكاتبه داشته است(سليم،13).در تأييد اين سخن مي‌توان به قطعه‌اي از ابوالمفاخر كه در آن به مدح خاقاني و ستايش شعر او پرداخته است،استناد كرد(رازي،3/34).
دولتشاه به منزلت ابوالمفاخر نزد حكام و سلاطين وقت اشاره كرده و در اثبات نظر خود به داستان توقف سلطان مسعود بن محمد سلجوقي در ري و ستم سپاهيان وي بر مردم و قطعه‌اي استوار و دلنشين از ابوالمفاخر خطاب به سلطان در رفع ستم از مردم استشهاد كرده است(ص62)،اما منابع ديگر اين داستان را دربارة سلطان طغرل بن ارسلان،يا سلطان تكش و جلال‌الدين خواري ثبت كرده‌اند(عوفي،2/326-327؛قزويني،363-364).
به گفتة دولتشاه اشعار ابوالمفاخر«بيشتر بر طريق لغز»است و در مدح امام علي بن موسي الرضا(ع)،چند قصيدة مصنوع دارد(ص61-62).يكي از اين قصايد كه اوحدي بلياني مدت اتمام آن را 40سال ذكر كرده(ص35)،در دست است.بسياري از تذكره‌نويسان ابياتي از اين قصيده را كه با مصراع مشهور«بال مرصع بسوخت مرغ ملمع بدن»آغاز مي‌شود،نقل كرده‌اند(دولتشاه،62؛رازي،3/33؛اوحدي،همانجا)و شوشتري ابيات بيشتري از آن را آورده است(2/614-616).از بيان دولتشاه برمي‌آيد كه اين قصيده در ميان شاعران از شهرت ويژه‌اي برخوردار بوده است و بسياري به تتبع آن پرداخته‌اند(همانجا).از ابوالمفاخر به جز قطعة منسوب به او(همانجا)و قصيدة يادشده و ابياتي چند پراكنده،چيزي در دست نيست.
مآخذ:اوحدي بلياني،تقي‌الدين،عرفات العاشقين،نسخة خطي كتابخانة ملي ملك،شمـ5324؛دولتشاه سمرقندي،تذكرة الشعراء،به كوشش محمد رمضاني،تهران،1338ش؛رازي،امين،احمد،هفت اقليم،به كوشش جواد فاضل،تهران،1340ش؛سليم،علي حسن،صبح گلشن،به كوشش مولوي،محمد عبدالمجيد،بهوپال،1295ق؛ شوشتري،نورالله،مجالس المؤمنين،تهران،1365ش؛عوفي،محمد،لباب الباب،به كوشش ادوارد براون،ليدن،1906م؛قريب، يحيي،تعليقات بر مرقوم پنجم كتاب سلّم السموات انصاري كازروني،تهران،1340ش؛قزويني،زكريا،آتار البلاد و اخبار العباد،بيروت،1984م؛هدايت،رضاقلي،مجمع الفصحاء،به كوشش مظاهر مصفا،تهران،1339ش.