َبوالْمَعاليِ لاهوري،،خيرالدين بن رحمت‌الله(960ـ1024ق/1553ـ1615م)،عارف طريقة قادريه و مؤلف آثار فارسي در هند و پاكستان.نياكان او كه از سادات كرمان بودند،در اوايل قرن 10ق/16م،به پنجاب رفتند و در آنجا ساكن شدند(غلام سرور،1/149؛ظهورالدين،24ـ25).ابوالمعالي در شيرگره(پنجاب)زاده شد(همو،24).عموي او شيخ داوود كرماني از عارفان نامدار طريقة قادريه بود(نكـ:بداوني،3/28 به بعد).ابوالمعالي داماد و مريد شيخ داوود بود و پس از وفات وي جانشين او شد(همو،3/30؛كشميري،27).در 1011ق كه ابوالمعالي به لاهور رفت،شمار بسياري به حلقة مريدان او درآمدند(غلام سرور،همانجا؛ظهورالدين،26).دانشمندان و بزرگاني همچون عبدالحق محدّث دهلوي،عبدالقادر بداوني و ملك‌الشعراء فيضي،ابوالمعالي را بزرگ و محترم مي‌داشتند و ميان او و آنان مكاتبات دوستانه برقرار بود(بداوني،3/104ـ105؛ظهورالدين،28،34ـ35).عبدالحق دهلوي براي ديدار او از دهلي به لاهور شتافت و به اشارة همو شرح مشكوة‌المصابيح را به پايان برد(دهلوي،381 به بعد).ابوالمعالي در 1024ق در لاهور وفات يافت(ظهورالدين،26؛غلام سرور،1/150؛قس:كشميري،28).آرامگاه او در لاهور زيارتگاه مردم است(غلام سرور،همانجا).
آثار:1.تحفة القادرية،در مناقب و كرامات شيخ عبدالقادر گيلاني،در 1310ق در سيالكوت(پاكستان)به چاپ رسيده و به اردو نيز ترجمه و طبع شده است.مؤلف،گزيده‌اي نيز از آن به نام فوايد غريب فراهم كرده بود(اختر راهي،206؛منزوي،11/886-887؛استوري،I(2)/978).2.حلية سيدعالم(ص)،كه غلام سرور از آن به عنوان يكي از آثار عمدة ابوالمعالي نام برده است(همانجا).3.زعفران زار،مجموعه‌اي است در 4«چمن»،در نقل روايات مربوط به اخلاق و اقوال و مطايبات رسول اكرم(ص).ترجمة اردوي آن در لاهور چاپ شده است.4.شوقيه،در بيان كيفيت مناجات و احوالِ شوق و بي‌قراري صوفيانه،نسخه‌هاي خطي آن در گنجينة شيراني،دانشگاه پنجاب لاهور و ديوان هند لندن موجود است (بشرحسين، 2/235؛اته، شمـ1924(10)؛ ظهورالدين، 39-40؛منزوي،3/1672-1673).5.گلدستة باغ ارم،در نصايح و نكاتي از رسول اكرم(ص)و اولياءالله و حكما،در 4«طراز».ترجمة اردوي آن در لاهور چاپ شده است.6.مونس جان،مجموعة رسايل و حكايات و لطيفه‌هاي پندآميز و شرح حال برخي از شعراي پارسي‌گوي.ترجمة اردوي آن نيز در لاهور چاپ شده است.7.هشت محفل،ملفوظات ابوالمعالي است در نصايح و ارشادات سلوك كه پسر او سيدمحمد‌باقر گردآورده است.متن اين كتاب با ترجمة اردو به كوشش ظهورالدين احمد،در 1400ق در لاهور چاپ شده است.
ابوالمعالي شعر نيز مي‌سروده و در شاعري«غربتي»تخلّص داشته است.نسخه‌هايي از ديوان او در گنجينة آذر دانشگاه پنجاب لاهور موجود است(عباسي،336؛ظهورالدين،49-55).
مآخذ:اختر راهي،ترجمه‌هاي متون به زبانهاي پاكستاني،اسلام‌آباد،1365ش؛بدواني،عبدالقادر،منتخب التواريخ،به كوشش مولوي احمد علي،كلكته،1869م؛بشير حسين،محمد،فهرست مخطوطات شيراني،لاهور،1969م؛دهلوي،عبدالخلق،المكاتيب و الرسائل الي ارباب الكمال و الفضائل،دهلي،1332ق؛ظهورالدين،احمد،پاكستان مير فارسي ادب،لاهور،1974م؛عباسي نوشاهي،خضر،فهرست نسخه‌هاي خطي فارسي كتابخانة دانشگاه پنجاب لاهور،اسلام‌آباد،1365ش؛غلام سرور لاهوري،خزينة الاصفياء،لكهنو،1873م؛كشميري همداني،محمد صادق،طبقات شاهجهاني،به كوشش محمد اسلم خان،دهلي،1993م؛ميزوي،خطي مشترك؛نيز:
Ethe,H.,Catalogue of Persian Manuscripts in the Library of the India Office,Oxford,1903;Storey,C.A.,Persian Literature,London,1972.