َبوالقاسم كوفي،، علي بن احمد بن موسي (د 352ق/963 م)، فقيه و متكلم. از تاريخ ولادت و زندگي او اطلاعي دردست نيست. آنچه دبارة تبار او آورده‌اند، اين است كه وي، خود را علوي و از احفاد هارون، فرزند امام موسي كاظم(ع) معرفي مي‌كرده است (عمري، 108). برخي او را از نوادگان موسي مبرقع، فرزند امام جواد(ع) دانسته‌اند (افندي، 3/375؛ قس: قمي، 35)، ولي بنابر آنچه عمري (همانجا) از استاد خود ابن طباطباي نسابه نقل مي‌كند، ادعاي علوي بودن او كذب است. آنچه تقريباً همهً منابع بر آن اتفاق دارند، اين است كه وي نخست امامي بوده، اما در اواخر عمر به غلو گراييده است.
ابوالقاسم كوفي از پدرش و علي بن ابراهيم قمي، صاحب تفسير و محمد بن جعفر كوفي اسدي روايت كرده است (خوانساري، 4/293؛ نوري، 3/323، 575؛ آقابزرگ، 2/28). فرزندش ابومحمد و نيز ابوعمران كرماني، شيخ حيدربن محمد بن نعيم سمرقندي و تلعبكري از او روايت كرده است (افندي، 3/358؛ نوري 3 ك/323). ابوالقاسم كوفي در جمادي‌الاول 325 در كرمي (يا آبگرم، نك‌؛ افندي، همانجا) در پنج فرسخي فسا درگذشت و همانجا به خاك سپرده شد (نجاشي، 2/97)، اما عمري (همانجا) ا ز قول استاد خود نوشته است كه قبر او در ري است.
آثار: به ابوالقاسم كوفي، بالغ بر 50 كتاب در موضوعات مختلف فقهي، فلسفي، كلامي، اخلاقي و تفسير نسبت داده شده است (نجاشي، 2/96-97) طوسي بسياري از كتابهاي او را مي‌پسندند و مي‌گويد:آنها را هنگامي نوشته كه بر راه راست بوده است، اما كتابهاي بعدي او را داراي غلو و تخليط مي‌شمارد (ص 91-92). به گفتة مامقاني (2/256) اگر روايتي از او دردست باشد كه ثابت شود آن را پيش از انحرافش روايت كرده است، مي‌توان آن را اخذ كرد وگرنه قابل اعتنا نيست. از ابوالقاسم كوفي، تنها دو اثر دردست است:
1. الاستغاثه في بدع الثلاثه، كه كتاب مشهور اوست و به گفته افندي (3/355) و خوانساري (4/291)، وي آن را در اوان استقامت و بصيرتش نوشته شده است. وي در اين كتاب بدعتهايي را براي سه خليفه نخستين برشمرده است كه به تصريح وي پيروان آنان نيز بدانها اقرار دارند (ص 6) . مجلسي در مقدمه بحار (1/19) اين كتاب را به سهو، تاً ليف ابن ميثم بحراني دانسته است. كتاب الستغاثه دوباره در نجف به چاپ رسيده است.
2. الآداب و مكارم الاخلاق، يك نسخه از اين اثر در كتابخانة قاهره موجود است (نك‌: GAS, I/543).
نجاشي (همانجا) اين آثار را از او ياد كرده است: ابطال مذهب داود بن علي الاصبهاني، الانبياء، الاوصياء، تثبيت المعجزات، تثبيت نبوه الانبياء، تناقض احكام المذاهب الفاسده، تناقض اقاويل المعتزله، الرد علي ارسطا طاليس، الرد علي الزيديه، فساد اقاويل الاسماعيليه، فساد قول البراهمه، الفقه علي ترتيب المزني و معرفه وجود الحكمه.
مآخذ: آقابزرگ، الذريعه، ابوالقاسم كوفي، علي بن احمد، الاستغاثه، نجف 1368ق؛ افندي،عبداللـه، رياض العلماء، به كوشش سيد احمد حسيني، قم، 1401ق؛ خوانساري، محمد باقر، روضات الجنات، تهران، 1382ق/1962م؛ طوسي، محمدبن حسن، الفهرست، به كوشش سيدمحمد صادق آل بحر العلوم، نجف، المكتبه المرتصويه، عمري، علي بن محمد، المجدي في انساب الطالبين، به كوشش احمد مهدوي دامغاني، قم، 1409ق؛ قمي، عباس، هديه الاحباب، تهران، 1362ش؛ بامقاني، عبداللـه، تنقيح المقال، نجف، 1350ق؛ مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، 1403ق/1983م؛ نجاشي، احمدبن علي، رجال، به كوشش محمدجواد نائيني، 1408ق/1988م؛ نوري حسين بن محمدتقي، مستدرك الوسائل، تهران، 1318-1321ق؛ نيز:
GAS.
محمدجوادحجتي كرماني