responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 5  صفحه : 2284
ابو طاهر خسروانی
جلد: 5
     
شماره مقاله:2284

اَبو طاهِرِ خُسْرَواني، طيّب بن محمد، از شاعران دورة ساماني (سدة 4 ق)، متخلص به خسرواني، از زندگي و احوال وي آگاهي چنداني در دست نيست. بنابر گفتة عوفي، ابوطاهر از شاعران نامور دربار سامانيان بوده و در دولت ايشان با آسودگي و تنعم مي زيسته است (2/20). گفته اند كه وي تخلص خود را از نام يكي از مقامهاي موسيقي كه آن را به فارسي «خسرواني» و به عربي «الطرائق الملوكي‌ـة» مي گفته اند، گرفته است. با استناد به همين نكته و با توجه به قطعه شعري هجايي كهدر لغت فرس اسدي به نا ماو آمد هاست، احمتمال داده اند كه ابوطاهر اهل موسيقي نيز نبوده است (بهار، 1/114).
محمد عبده، دبير بغراخان (د383ق/993 م) از پادشاهان ايلك خانيه، بيتي از ابوطاهر را در شعر خود تضمين كرده است (رادوياني، 103 ـ 104). عوفي قطعه اي را كه اين بيت با تفاوتي بسيار اندك در آن تضمين شده، به فردوسي نسبت داده است (2/33)، ولي نوشتة رادوياني (د نيمة دوم سدة 5 ق) به سبب تقدم زماني بر قول مشهور عوفي (د 635ق/ 1238 م) رجحان دارد، به خصوص كه رادوياني در جاي ديگر از ترجمان البلاغه بيتي به همين وزن و قافيه و در همان مضمون، يعني شكايت از ناتواني و پيري، از محمد عبده نقل كرده است (ص 15) كه بي شك متعلق به قطعة مذكور است. شمس قيس رازي در فصل «سرقات شعريه» دو بيت از اشعار ابوطاهر خسرواني را كه در نكوهش خضاب كردن سر و موي در پيري است، نقل كرده و نوشته است كه وي مضمون آن ابيات را از يك بيت رودكي برگرفته است (ص 470). برخي از متأخران اين دو بيت را تعريض به رودكي كه عادت به خضاب كردن داشته است، دانسته اند و دو بيت شعر رباعي مانندي را كه در بعضي از تدكره ها به رودكي نسبت داده شده است، جواب رودكي به ابوطاهر به شمار آورده اند (نك‌ : لغت نامة دهخدا). البته اين سخن مبتني بر حدس است و در منابع كهن و معتبر ذكري از آن نيست.
از اشعار ابوطاهر خسرواني ابيات كمي باقي مانده است. افزون بر بيتي كه محمد عبده آن را تضمين و دوبيتي كه شمس قيس نقل كرده است، ابيات ديگري نيز از وي در تذكره ها آمده است (نك‌ : عوفي، 2/20؛ اوحديؤ 341). غزلي نيز از وي در دست است كه ظاهراً اولين بار در سفينة غزلي متعلق به دورة تيموري يافت شده است (نك‌ : رشيد ياسمي، 60؛ نفيسي، 136). بر اين مجموعه بايد ابيات پراكنده ديگر او را كه در فرهنگها به عنوان شاهد براي برخي لغتها آورده شده است، افزود.تاريخ وفات او را مؤلف تذكرة شاهد صادق. 342 ق نوشته است (اقبال، 33).
مآخذ: اقبال آشتياني، عباس، «شاهد صادق»، يادگار، تهران، 1324 ش، شم‌ 4؛ اوحدي بلياني، عرفات العاشقين، نسخة خطي كتابخانة ملك، شم‌ 5324؛ بهار، محمد تقي، بهار و ادب فارسي، به كوشش محمد گلبن، تهران، 1351 ش؛ رادوياني، محمد بن عمر،‌ ترجمان البلاغه، به كوشش احمد آتش، تهران، 1362 ش؛ رشيد ياسمي، غلامرضا، «خسرواني»، نوبهار، 1301 ش، شم‌ 4؛ شمس قيس رازي، محمد، المعجم في معايير اشعار العجم، به كوشش محمد قزويني و مدرس رضوي، تهران، 1338 ش؛ عوفي،‌ محمد، لباب الالباب، به كوشش ادوارد براون، ليدن، 1321ق/ 1903 م؛ لغت نامة دهخدا؛‌ نفيسي، سعيد، «غزلي از سخرواني»، مجلة شرق، تهران، 1309 ـ 1310 ش. محمد عبدعلي
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 5  صفحه : 2284
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست