اَبوسَعيدِ جُرْجاني، محمد بن علي ضرير، رياضي دان و ستاره شناس ايراني. از سرگذشت او اطلاعي در دست نيست. احتمالاً در حدود سدة 3 ق/9 م زندگي مي كرده است (GAS,V/283). زوتر (ص 27) به پيروي از فلوگل بدون اشاره به مأخذي و ديگران نيز از جمله سارتن (1/654) احتمالاً به تقليد از زوتر او را شاگرد ابن اعرابي (د 231 ق/ 845 م) دانسته اند، ولي بروكلمان اين نظر را نادرست خوانده است (GAS,I/247).
آثار: از جرجاني، دو اثر باقي مانده است: 1. مسائل هندسي‌ـة. نسخه اي از اين اثر كه در 1153 ق/1740 م كتابت شده، در قاهره موجود است (خديويه، 5/203). جرجاني براي اثبات يك قضية مشهور هندسي كه بر پاية آن اگر از وسط كماني از دايره، عمودي بر خط شكستة ABC، محاط در آن كمان فرود آيد، آن خط شكسته را به دو قسمت مساوي تقسيم مي كند، دو برهان آورده است. ابوريحان بيروني اين دو برهان را ضمن 22 برهان از رياضي دانان يوناني، ايراني و عرب نقل كرده كه احتمالاً از كتاب مسائل هندسي‌ـة گرفته شده ات (قرباني، 70)؛ 2.رساله اي در ترسيم نصف النهارات به نام استخراج خط نصف النهار من كتاب آناليما و البرهان عليه (سارتن، GAL، همانجاها). نسخه اي از اين اثر نيز با تاريخ كتابت 1153 ق/ 1740 م، در قاهره موجود است (خديويه، 5/204؛ GAL، همانجا). كارل شوي اين رساله را از روي همين نسخه به زبان آلماني ترجمه كرده است (نك‌ : شوي، 265-271 ).
مآخذ: خديويه، فهرست؛ سارتن، جورج، مقدمه بر تاريخ علم، ترجمة غلامحسين صدري افشار، تهران، 1353 ش؛ قرباني، ابوالقاسم، تحرير استخراج الاوتار ابوريحان بيروني، تهران، 1355 ش؛ نيز:
GAL; GAS; Schoy, Cral, Beitrage zur arabich-isalmischen Mathematik und Astronomie, Frankfurt, 1988; Suter, Heinrich, Die Mathematiker und Astronomen der Araber und ihre Werke, Leipzig, 1900.
ابوالحسن ديانت