responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 5  صفحه : 2165
ابوذر هروی
جلد: 5
     
شماره مقاله:2165

اَبوذَرِ هَرَوي، عبد بن احمد بن محمد بن عبدالله انصاري (355 يا 356 ـ 5 ذيقعدة 434ق/ 966 ـ 16 ژوئن 1043م)، محدث مالكي. برخي از منابع نام او عبدالله نوشته اند (براي نمونه، نكـ: قاضي عياض، 4/696). اصل وي از هرات بود و در شهر خويش به ابن سمّاك شهرت داشت (ذهبي، سير، 17/555). سالهاي نخست زندگاني را در هرات گذرانيد و در آنجا از ابوالفضل ابن خميريه، بشر بن محمد مزني (همو، تذكرة ، 3/1103) و ابو عبدالله محمد بن احمد غوزمي استماع حديث كرد (ياقوت، 3/824). همچنين در سرخس از ابومحمد ابن حمويه و زاهر بن احمد طوسي، در بلخ از ابواسحاق مستملي، در مرو از ابوالهيثم كشميهني، در بصره از ابوبكر هلال بن محمد و شيبان بن محمد ضبعي، در بغداد از ابوالحسن دارقطني و ابوعمر ابن حيويه، در دمشق از عبدالوهاب بن حسن كلابي، در مصر از ابومسلم كاتب و در فارس و جبال از برخي مشايخ استماع نمود. از ديگر مشايخ مهم او حاكم نيشابوري و ابن شاهين بوده اند (ذهبي، همان، 3/1103 ـ 1104؛ نيز نكـ: فارسي، 607؛ قاضي عياض، همانجا)، گفتني است كه وي در يكي از آثار خود نام بيش از 300تن از مشايخ خويش را گرد آورده بوده است (همانجا). ابوذر در بغداد به روايت حديث پرداخت (خطيب، 11/141) و در ضمن از ابوبكر ابن طيب باقلاني و ابوبكر ابن فورك كلام آموخت (قاضي عياض، 4/696 ـ 6979 و در همين برهه بود كه به فقه مالكي و كلام اشعري گراييد (نكـ: ابن عساكر، 255 ـ 526). وي سرانجام به ملكه رفت و در سراة بني شبابه ـ در حومة شهر ـ ساكن شد، ولي هر سال در موسم حج به شهر مي آمد و حديث مي گفت و پس از حدود 30 سال اقامت در مكه ظاهراً همانجا در گذشت (خطيب، همانجا؛ قاضي عياض،‌4/697؛ ابن عساكر، 255؛ ياقوت، 3/247). به عنوان نمونه اي از سعة روايت ابوذر هروي مي توان اشاره كرد كه او صحيح بخاري را از 3 طريق، يعني از طريق ابن حمويه، ابو اسحاق مستملي و كشميهني از فربري و او از بخاري روايت مي كرده است (نكـ: ابن عطيه، 65، 122، 137؛ ابن خير، 94؛ ذهبي، سير، 17/555) و همين روايت صحيح بخاري يكي از عوامل مهم شهرت اوست (نكـ: فوك، 72 - 75). وي علاوه بر نقل حديث در نقد آن نيز تبحر داشت (قاضي عياض. همانجا). ابوذر هروي نه تنها خود مورد توثيق علماي رجال قرار گرفته (مثلاً نكـ: خطيب، همانجا)، بلكه نظرات رجالي او نيز مورد توجه بوده است (مثلاً نكـ: ابن حجر، 1/256، جمـ).
بنا بر گفتة ذهبي (سير. 17/557) ابوذر هروي در انتقال كلام اشعري به مغرب و اندلس نقشي مؤثر داشت. وي كه خود كلام را در بغداد آموخته بود، در مكه آن را منتشر ساخت و برخي از عالمان مغرب آن را از او فرا گرفتند و به مغرب بردند. ابوذر در تصوف نيز به تعبير عبدالغافر فارسي (همانجا) «مشاراليه» و اهل زهد و ورع بود و به نقل قاضي عياض (همانجا) كاسني كه با وي ملاقات داشته اند، وي را بر طريقة اسلاف صحابه و تابعين يافته اند. از كساني كه از ابوذر هروي روايت كرده اند، مي توان پسرش عيسي، ابومحمد عبدالغني حافظ، ابوعمران فاسي، ابن دلائي، ابو صالح موذن، ابوالوليد باجي و ابوبكر احمد بن علي طُرَيثيثي را نام برد (قاضي عياض، همانجا؛ ابن بشكوال، 1/69؛ ذهبي، تذكرة، 3/1104). همچنين خطيب بغدادي و ابو عمر ابن عبدالبر از او اجازة روايت دريافت داشته اند (خطيب، ذهبي، همانجاها).
آثار:
مهم ترين تأليف ابوذر، مستخرج او بر صحيحين بخاري و مسلم است (نكـ: فارسي، همانجا). در منابع متقدم برخي ديگر از تأليفات او را نيز ياد كرده اند كه از آن جمله مي توان اين كتابها را نام برد: دلائل النبوة، السن‌ـة و الصفات، فضائل مالك بن انس، فضل عاشوراء، فهرست، مسانيد الموطأ، المستخرج علي الالزامات دارقطني، المعجم،‌معيش‌ـة النبي و اصحابه و تخليهم عن الدنيا (قاضي عياض، 4/697 ـ 698؛ ابن خير، 70، 89، جمـ؛ روداني، 368). همچنين حاجي خليفه (1/441) از تفسيري از او ياد كرده است. نيز دو نسخة خطي از احاديث ابوذر هروي شناخته شده كه يكي نسخه اي است مورخ 552ق كه در كتابخانة اوقاف بغداد نگهداري مي شود (طلس، 253) و ديگري در دارالكتب قاهره مضبوط است (GAS,I/231).
مآخذ: ابن بشكوال، خلف بن عبدالملك، الصلل‌ـة، به كوشش عزت عطار حسيني، قاهره، 1374ق؛ ابن حجر، احمد بن علي، لسان الميزان، حيدر آباد دكن. 1329ق؛ ابن خير، محمد فهرس‌ـة، به كوشش فرانسيسكو كودرا، بغداد، 1382ق/ 1963م؛ ابن عساكر، علي ابن حسن، تبيين كذب المفتري، بيروت،1404ق؛ ابن عطيه، عبدالحق، فهرس، به كوشش محمد الوالاجفان و محمد زاهي، بيروت، 1983م؛ حاجي خليفه، كشف؛ خطيب بغدادي، احمد بن علي، تاريخ بغداد، قاهره، 1349ق؛ ذهبي. محمد بن احمد، تذكرة الحفاظ، حيدرآباد دكن، 1390ق/1970م؛ همو، سير اعلام النبلاء، به كوشش شعيب ارنؤوط و محمد نعيم عرقسوسي، بيروت، 1403ق/ 1984م؛ روداني، محمد بن سليمان، صل‌ـة الخلف، به كوشش محمد حجي، بيروت، 1408ق/1988م؛ طلس، محمد اسعد، الكشاف عن مخطوطات خزائن كتب الاوقاف، بغداد، 1372ق/ 1953م؛ فرسي، عبدالغافر بن اسماعيل، تاريخ نيسابور (انتخاب صريفيني)، به كوشش محمد كاظم محمودي، تهران، 1403ق؛ قاضي عياض، عياض بن موسي، ترتيب المدارك، به كوشش احمد بكير محمود، بيروت، 1387ق؛ ياقوت، بلدان، نيز:
Fuck, j., »Zm? Uberlieferungesgeschichte von Buharl?‘s Traditionssam-mlung«, ZDMG, 1938, vol.XCUII; GAS.
محمد آصف فكرت
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 5  صفحه : 2165
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست