اَبو حَفْصِ سُغْدي,از شعراي اواخر سده 3 واوايل سده 4ق كه سرودن نخستين شعر پارسي و اختراع ساز شهرود را به او نسبت داده اند و در بعضي از كتابهاي لغت از فرهنگي كه به نام او بوده , لغاتي نقل شده است.
شمس قيس رازي نخستين كسي است كه از وي به نام ابوحفص حكيم ابن احوص سغدي ياد كرده و يك بيت از اشعار او را در كتاب خود اورده و گفته است كه بعضي او را نخستين شاعر فارسي گو دانستند (ص201).اين گفته شمس قيس را تذكره نويسان بعد از او تكرار كرده اند, اما ميدانيم كه پيش از اين زمان ,در عهد طاهريان و صفاريان كسان ديگري چون محمدبن وصيف عباس مروزي حنظله باد غيسي و فيروزه مشرقي بودهاند كه نمونه هاي اشعارشان در تذكره وكتابهاي تاريخ مندرج است(نك:صفا 1/165_182).
شمس قيس (همانجا) با استناد به قول ابونصر فارابي در كتاب الموسقي الكبير(ص116), ابوحفص را موسيقي دان و مخترع شاهرود(شهرود)معرفي كرده است .در نسخه هاي كتاب الموسيقي الكبير نام مخترع اين ساز به صورت هاي خليص بن احوص و حليم بن احوص امده است (همانجا ,نيز نك:حاشيه) كه ظاهراً هر دو صورت تصحيف و تحريف حكيم بن احوص است .خوارزمي (ص226)و ابوالعباس لوكري(قريب31) به تبع وي از اين شخص به همين نام ياد مي كند .با اين احوال به خوبي روشن نيست كه اين شخص همان ابوحفض سغدي شاعر بوده باشد.فارابي نيز به شاعر بودن او اشاره اي ندارد .فارابي گويد كه وي پس از تكميل ساز«شاهرود»درق/918م ان را به شهرهاي ديگر برند و اواز ان در همه جا موافق طبع مردم ان روزگار قرار گرفت(ص116_117). بر اين اساس اگر بپذيريم مخترع ساز شهرود همان ابو حفض سغدي شاعر باشد زمان حيات ان همان است كه در اول مقاله امده است. در سده 11ق/17م بدخي از فرهنگ نويسان معروف مانند جمال الدين انجو (ص5,939)سروري (ص760,536,511,376,68,49)تتوي(ص711,681,504)در تآليف اثار خود از لغت نامه اي منسوب به ابوحفص استفاده كرده و از ان با نامهاي«فرهنگ ابو حفض»«رساله ابوحفص»و«نسخه ابوحفض»ياد كرده اند از آنجا كه شواهدي اين مولفان از لغت نامه ابوحفض براي واژه ها نقل كرده اند, از اشعار شاعران سده 4و5ق,چون ناصر خسرو و عنصري است ,بايد اين ابو حفيض را شخص ديگري وزمان اورابعد از سده 5 ق دانست (نك:نفيسي,43_44).
مآخذ:تتوي,عبدالرشيدبن عبدالغفور,فرهنگ رشيدي, به كوشش محمد عباسي, تهران,1337ش, جمال الدين انجو,حسين بن حسن, فرهنگ جهانگيري, به كوشش عفيف رحيمي, 1351ش, خوارزمي, محمد ابراهيم, مفاتتيح العلوم,ترجمه حسين خديوجم, تهران1362ش, سروري, محمد قاسم , مجمع الفرس, به كوشش محمد دبير سياقي, تهران 1337ش, شمس قيس رازي,محمد العجم في معايير اشعار العجم, به كوشش محمد قزويني, تهران 1337شصفا ذبيح الله تاريخ ادبيات ايران تهران 1363شفارابي ابونصر الموسيقي الكبير به كوشش غطاس عبدالملك خشبه قاهره,1967م,قريب, عبدالعظيم,«فيلسوف اديب ابوالعباس لوكري»آموزش وپرورش تهران1319ش س 10شم 8,9نفيسي سعيد,«ابوحفص نخستين شاعر»,پيام نو تهران1331ش.
علي مير انصاري(بته كن)