responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 5  صفحه : 2104
ابوالحسن معمار
جلد: 5
     
شماره مقاله:2104

اَبو الْحسن ِ مٍعْمار،حاجي ابوالحسن معمار باشي اصفهاني ، ملقب به صنيع الملك(ح1245-1305ق/1829–1888م).وي از جمله بناياني بود كه از حدود سال 1291 ق زير دست محمد حسن خان اعتماد السلطنه در كاخها و باغهاي سلطنتي تهران كار مي كردند ( اعتماد / سلطنه ، روزنامه ، 632 ). حاجي ابو الحسن به سبب استعداد و حسن خدمت و نيز طرح و ايجاد برخي بناهاي جالب ، پيشرفت شايان كرد و مورد توجه ناصر الدين شاه قرار گرفت .
برخي از كاخهاي سلطنتي تهران با معماري و طراحي وي پديد آمده است. از جمله«تالار سلام»،«تالار آينه» و سرسراهاي و حوضخانه هاي مربوط به آن در كاخ گلستان . ساختمان تالار سلام كه تالار تخت و و موزه نيز ناميده شده اشت ، در 1291 ق آغاز گرديد . تالار سلام به سبب وسعت و پوشش طاق و تويزه با با دها نه هاي بزرگ از نظر معماري از ساختمانهاي جالب عهد ناصري است ( شرف ، شم 6; ذكاء 219 ; اعتماد السلطنه ، همان ، 175 ). ساختمان تالار آينه نيز همزمان با ساختمان تالار سلام آغاز شد و تزئينات داخلي آن در 1299 ق پايان يافت . اين تالار با آنكه چندان وسيع نيست ، ولي به سبب موقعيت و زيبايي آيينه كاريهاي سقف و ديوارهايش از شهرت فراوان برخوردار است . ماده تاريخ اتمام تالار به صورت قصيده اي به خط ميرزا ابو الفضل ساوجي در زير گيلويي تالار ، گچ بري شده و در پايان آن چنين آمده است :«در محرم سنه هزار و دويست و نود و نه به اهتمام حاجي ابو الحسن بناء نوايي حسن انجام پذيرفت»( ذكاء ، 216 – 226 ) . در همين سال همزمان با سفر ناصر الدين شاه به يكي از ييلاقهاي اطراف تهران دستور خراب كردن عمارت اندرون كه توسط حاجي عليخان حاجب الدوله ساخته شده بود . صادر گرديد . بي درنگ اندرون وحرم خانه جديدي در مدت 7 ماه به معماري حاجي ابوالحسن ساخته شد ( اعتماد السلطنه ، الماثر، 65 ; شرف ، شم 3 ).
در 1300 ق حاجي ابو الحسن به استدعاي ميرزا ابراهيم خان امين السلطان وزير دربار ، به منصب معمار باشيگري ارتقا يافت ( اعتماد السلطنه ، تاريخ 3 / 2046 ، روزنامه ، 234 ). از ديگر بناهايي كه ساخته اوست ، مي توان از مدرسه و مسجد«حاج ابو الحسن معمار باشي»، مشهور به«صنيعيه»در نزديكي امامزاده يحيي در تهران نام برد . ساختمان اين بنا در 1303 ق پايان يافته و كتيبه سنگي سر در آن حاوي وقف نامه ، نام واقف و موقوفاتي است كه براي مخارج و نگهداري مدرسه و مسجد وقف شده است . كتيبه به خط محمد ابراهيم تهراني مشهور به ميرزا عمو و حجاري آن ، كار استاد عبد الرسول حجار است ( همو، المآثر ، 84 ; بلاغي ، 180 – 181 ).
نقش مهم حاجي ابو الحسن در تاريخ معماري سده هاي اخير ايران ، وارد كردن عناصر معماري غربي در معماري سنتي ايران است . در اين زمان به ويژه در ايجاد كاخهاي جديد سلطنتي و بازسازي بناهاي كهن دربار و خانه هاي رجال و ثروتمندان ، شيوه معماري ايران به تدريج به سوي سبكهاي اروپايي كشيده مي شود.سفرهاي شاه و رجال آن عصر به كشور هاي اروپايي و شهر هاي ممالك مجاور ايران چون استانبول ، باكو و تفليس كه معماري آنها تركيبي از معماري شرق و غرب بود و نيز ورود آلبومهاي عكس و نقشه هاي عمارات اروپايي به ايران ، سبب تحولاتي در معماري ايران گرديد و ابو الحسن معمار باشي به پيروي از خواست شاه و سليقه اي كه در ميان مردم تهران رونق مي گرفت ، به طرح و ساختن بناهايي به شيوه نوين پرداخت. اثر برجسته وي از انگونه بناها«عمارت خوابگاه»ناصر الدين شاه است كه در ميان باغچه حرم خانه با سبكي كاملا متفاوت با ساختمانهاي سنتي ايراني ساخته شد . تاريخچه ايجاد اين عمارت چنين بود كه پس از به پايان رسيدن عمارت حرم خانه ، ناصر الدين شاه بر آن شد كه براي خوابگاه خصوصي خود كاخي جديد در وسط باغچه اندرون بسازد . بناي كاخ روز اول رجب 1303 با تشريفات ويژه آغاز گرديد و در روز 9 رجب 1304 پايان يافت ( نك: اعتماد الدوله ، روزنامه ن 482 ، 558 ). اين نخستين بار بود كه بنايي با ويژگيهاي معماري اروپايي در ميان قصرهاي سلطنتي ايران بر پا مي شد (شرف ، شم 65). عمارت به تقليد از قصر كوچوك سو در استانبول ساخته شده (نك: اصلان آپا ، 512 – 513) و آن را از خارج با تزئينات حجاري و بنايي و محجرهاي فلزي در گرد بام و از داخل با كاشي كاريهاي بر جسته صورت دار در بدنه و سر بخاريها و نقاشيهاي اين بنا را استاد بهرام نقاش كرمانشاهي با مجالس جشن و سرور نقاشي كرده بود (ذكاء ، 255 – 256 ). اين بنا در 1338 ش تخريب شد . حاج ابو الحسن كه در دربار ناصر الدين شاه ، ثروتي قابل توجه و مقام معمار باشيگري و لقب صنيع الملكي ( اعتماد السلطنه ، روزنامه ، 632) به دست آورده بود ، براي استوار كردن منزلت خود با زمينه سازي قبلي خود كوشيد تا دختر خود را به ازدواج با شاه در آورد ، اما شاه دختر وي را به مجرد ديدار به خانه پدر باز گرداند . اين رويداد سبب رواج اشعار هزل آميزي درباره اين حادثه بين مردم تهران شد (نك: مستوفي ، 1 / 377 – 380 ). معمار باشي در حدود 60 سالگي به مرض حصبه در تهران درگذشت . پس از مرگ وي دولت نيز در صدد تصرف اموال او بر آمد كه از ميان تنها سهم شاه 000"45 تومان شد ( اعتماد السلطنه ، همان ، 632 ، 643 ).
مأخذ : اعتماد السلطنه ، محمد حسن خان ، تاريخ منتظم ناصري ، به كوشش محمد اسماعيل رضواني ، تهران ، 1367 ش ; همو ، روزنامه خاطرات ، تهران ، به كوشش ايرج افشار، 1345 ش; همو ، المآثر و الأثار ، تهران ، كتابخانه سنائي ، بلاغي ، سيد عبد الحجه ، تاريخ تهران ، قم، 350 ش; ذكاء ، يحيي ، تاريخچه ساختمانهاي ارگ سلطنتي تهران و راهنماي كاخ گلستان ، تهران ، 1349 ش; شرف،تهران ، 1300 – 1307 ق; مستوفي ، عبد الله ن شرح زندگاني من ، تهران ، 1341 ش; نيز :
Aslanapa , Oktay , Osmanli deuri mimarisi , Istanbul , 1986 .
يحيي ذكاء
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 5  صفحه : 2104
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست