اَبو الْحَسنِ قايِني،علي بن عبدالله بن محمد بن بامشاد قايني،منجم و رياضي دان سده 4 و احتمالا سدة 5ق.از زندگي اواطلاع بسيار اندكي در دست است.نياي او بامشاد نام داشت و بدين جهت برخي منابع او را ابوالحسن ابن بامشاد يا ابن بامشاد ناميده اند ( ابوريحان ، 37، 40: قرباني ، بيروني نامه ،291 )، زادگاه او را قائن دانسته اند( همان ، 526 ).سالهاي نخست زندگي و نيز تحصيلات مقدماتي او در آنجا بوده است،اما از استادان او اطلاعي در دسترس نيست.از توجه ابوريحان به گفته هاي وي چنين بر مي آيد كه قايني در ميان دانشمندان عصر خود منزلتي داشته است.ابوريحان بيروني دو برهان مربوط به قضاياي دوم و سوم كتاب استخراج الاوتار را به قايني نسبت داده است(همانجا).
آثار او بدين قرار است:
1. مقالة في استخراج ساعات ما بين طلوع الفجر و طلوع الشمس كل يوم من ايام السنه بمدينة قاين.اين مقاله همراه الرسائل المتفرقةفي الهيئة در 1366 ق در حيدر آباد دكن چاپ شده است.ابوريحان در بحثهاي رياضي خود از اين مقاله بهره برده است(نكـ:دمرداش، 26 )،در اين مقاله روش محاسبه زمان بين طلوع فجر و طلوع آفتاب و نيز زمان بين غروب آفتاب و غروب شفق در شهر قائن بيان شده است.ابو الحسن در آغاز مقاله،عرض جغرافيايي قائن را بر اساس محاسبات رياضي و نجومي آن زمان ذكر كرده است(قرباني،زندگي‌نامه،79- 80 ) كه تقريبا با محاسبات جديد سازگار است.اين مقاله در 1961 م توسط ماري كوري داويديانو كندي به انگليسي ترجمه شده است(همانجا).
2. رسالة في استخراج ساعات ما بين طلوع الفجر و طلوع الشمس او غروبها و غروب الشفق اذا العلم باحدهما يستلزم العلم بالاخر ( GAS ,VI / 242) .
3. المقالة في استخراج تاريخ اليهود،اين مقاله نيز در 1366 ق همراه الرسائل المتفرقه في الهيئة در حيدر آباد دكن چاپ شده است.موضوع اين مقاله محاسبه روزهاي تاريخ يهودي و مقايسه آن با تاريخ اسكندري است(بانكي‌پور،XXII/76–77).
مأخذ : ابوريحان بيروني ,«استخراج الاوتار في الدائرة ». رسائل البيروني ، حيدر أباد دكن ، 1367 ق، / 1948 م، دمرادش ، احمد سعيد ، مقدمه استخراج الاوتار في الدائره ، قاهره ، 1965 م، قرباني ، ابوالقاسم ، بيروني نامه ، تهران ، 1353 ش ، همو، زندگي نامه ، رياضب دانان دوره اسلامي ، تهران ، 1365 ش، نيز
Bankipore; GAS
محمد جواد مهدوي