َبوحُذَيْفه،،پسر عتبة بن ربيعة بن عبد شمس بن عبد مناف(د 12ق/633م)،از بزرگان صحابه و از سابقين در اسلام و مهاجرين به حبشه و مدينه كه در بسياري از غزوات و سرايا شركت جست و در جنگ يمامه به شهادت رسيد.
ابن‌سعد او را به هنگام مرگ 53 يا 54 ساله(3/85)و ابن‌حجر 56ساله(4/43)دانسته است.در ضبط نام او اختلاف وجود دارد.ابن‌سعد نام او را«هُشيم»(3/84)و ابن‌هشام«مِهشم»(1/277)و خليفة بن خياط«هشام»آورده(1/28)و برخي نيز«هاشم»گفته‌اند(ابن‌عبدالبر،4/1631؛ابن‌حجر،4/42).سهيلي يادآور شده كه نام ابوحذيفة بن عتبه،قيس است و مهشم شخص ديگري است از فرزندان مغيرة بن عبدالله بن عمر بن مخزوم(نكـ:سهيلي،3/33؛نيز ابن حزم،88).مادر او فاطمه دختر صفوان بن امية كناني است(ابن‌سعد،همانجا؛براي اقوال ديگر،نكـ:خليفه،همانجا).
ابوحذيفه پيش از آنكه پيامبر(ص)براي دعوت مردم به اسلام به خانة ارقم برود،مسلمان شد(همانجا)و خواهرش هند،همسر ابوسفيان او را با دو بيت شعر هجو گفت(ابن‌اسحاق،210؛قس:ابن‌سعد،3/85،كه اين دو بيت را به جنگ بدر و هنگامي كه ابوحذيفه پدرش را به مبارزه فراخواند،مربوط دانسته است).او همراه با همسرش سهله،دختر سهيل بن عمرو،به حبشه هجرت كرد و پسرش محمد در آنجا زاده شد(ابن‌اسحاق،156،205).از عبارات ابن‌سعد چنين برمي‌آيد كه وي دوبار به حبشه مهاجرت كرده است(همانجا)؛اين نظر را ابن كلبي(1/200)و بلاذري(3/199)نيز تأييد كرده‌اند.به هنگامي كه خبر دروغين مسلمان شدن كفار مكه در حبشه منتشر شد،عده‌اي از مسلمانان مهاجر به مكه بازگشتند و چون از دروغ بودن خبر مطلع گشتند،يا در جايي پنهان شدند و يا در پناه يكي از بزرگان كفار قرار گرفتند(طبري،2/340)،در اين هنگام ابوحذيفه در پناه امية(بن خلف)درآمد(بلاذري،3/227).شايد كلمة«ابيه»در آنچه ابن‌اثير(2/77)ياد كرده،مبني بر اينكه ابوحذيفه در پناه پدرش عتبه قرار گرفت،تصحيف«اميه»باشد.او از نخستين مهاجران به مدينه بود و همراه مولا و پسرخوانده‌اش«سالم»(نكـ:مالك،605؛ابن‌هشام،2/123)نزد عباد بن بشر منزل گرفتند و پيامبر(ص)ميان ابوحذيفه و عباد مؤاخاة برقرار نمود(ابن‌سعد،همانجا).
ابوحذيفه در غزوات بدر،احد،خندق،حديبيه و ديگر مشاهد شركت داشته است(ابن‌سعد،ابن‌عبدالبر،همانجاها).همچنين از شركت او در برخي از سرايا از جمله در سريه‌اي به فرماندهي حمزة بن عبدالمطلب،7 ماه پس از هجرت(واقدي،1/9)و سريه‌اي به فرماندهي عبدالله بن جحش(همو،1/19)و سرية قَطَن به فرماندهي ابوسلمة(همو،1/345)اطلاع داريم.وي در جنگ بدر با وارد كردن ضربتي در كشتن پدرش شركت كرد(همو،1/70).پس از شهادت ابوحذيفه در يمامه،به گفتة ابن‌كلبي عثمان متكفل مخارج زندگي پسرش محمد شد،اما محمد در محاصرة عثمان يكي از كساني بود كه بر او شوريد و مردم مصر را تشويق به قيام كرد.پس از قتل عثمان به شام گريخت و به دست رشدين،غلام معاويه،كشته شد(ابن‌كلبي،همانجا).
مآخذ:ابن‌اثير،الكامل؛ابن‌اسحاق،محمد،سيرة(رسول الله)،به كوشش محمد حميدالله،قونيه،1401ق/1981م؛ابن‌حجر عسقلاني،احمد بن علي،الاصابة في تميز الصحابة،قاهره،1328ق؛ابن‌حزم،علي بن احمد،جوامع السيرة النبوية،بيروت،دارالكتب العلمية؛ابن‌سعد،محمد،الطبقات الكبري،بيروت،دار صادر؛ابن‌عبدالبر،يوسف بن عبدالله،الاستيعاب في معرفة الاصحاب،به كوشش علي محمد بجاوي،قاهره،1380ق/1960م؛ابن‌كلبي،هشام‌الدين محمد،جمهرة النسب،به كوشش عبدالستار احمد فراج،كويت،1402ق؛ابن‌هشام،عبدالملك،السيرة النبوية،به كوشش مصطفي سقّا و ديگران،قاهره،1355ق/1936م؛بلاذري،احمد بن يحيي،انساب الاشراف،به كوشش عبدالعزيز الدوري،بيروت،1398ق/1978م؛خليفة بن خياط،الطبقات،به كوشش سهيل زكار،دمشق،1966م؛سهيلي،عبدالرحمن،الروض الانف،به كوشش عبدالرحمن وكيل،قاهره،1389ق/1969م؛طبري،تاريخ؛مالك بن انس،الموطأ،استانبول،1401ق/1981م؛واقدي،محمد بن عمر،المغازي،به كوشش مارسدن جونز،لندن،1966م.
عبدالامير سليم
ا