اَبْواء، نام قریۀ بزرگی در نزدیک ودّان میان راه مکه و مدینه که در 19 میلی سُقیا و 27 میلی جُحفه واقع است و یک شبانه‌روز از دریا فاصله دارد و آب مشروبش از چاههاست (ابن رسته، 7/178). به قولی فاصلۀ سقیا و ابواء 29 میلی (حمداللـه مستوفی، 15) و فاصلۀ ابواء و جحفه 23 میل است (همدانی، 300-301؛ یاقوت، 1/100). ابواء نام کوهی در همان نواحی نیز هست. برخی معنی این کلمه را جای گرد آمدن سیلابها یا گرد آمدن گروههای مختلف مردم دانسته‌اند (یاقوت، همانجا).
نکات مهم تاریخی دربارۀ ابواء:
1. قبر آمنه بنت وهب مادر حضرت محمد(ص) که در مراجعت از مدینه به مکه در سنۀ 46 قبل از هجرت در ابواء درگذشت (ابن هشام، 1/177)، بنابر مشهور در این محل است. زمانی که قریش برای خونخواهی شهدای خود در بدر قصد مدینه کردند و به ابواء رسیدند، گروهی خواستند قبر آمنه را نبش کنند، ولی ابوسفیان پس از مشورت با صاحب‌نظران قریش از این کار خودداری کرد (واقدی، 1/206). در واقعه حدیبیه، پیامبر(ص) بر سر قبر آمنه رفت و بر آن گریست و به مرمت و بازسازی آن پرداخت (ابن سعد، 1/116). پس از حجه‌الوداع نیز به زیارت قبر آمنه شتافت و بر آن گریه کرد (قمی، 1/44).
2. تقریباً یک سال پس از هجرت، در ماه صفر، پیامبر(ص) به قصد غزو قریش و بنی ضَمره از مدینه بیرون رفت و در منزلگاه ابواء با مهتر قبیلۀ ضمره، مَخْشیّ بن عمرو روبه‌رو شد. او با پیامبر از در آشتی درآمد (ابن هشام، 2/241) و پیمان‌نامه‌ای میان مسلمانان و بنی ضمره نوشته شد (ابن سعد، 2/8) و این، نخستین غزوۀ پیامبر(ص) بود (ابن هشام، همانجا؛ بخاری، 5/1).
3. در یکی از مسافرتهای پیامبر، آیاتی از قرآن، از جمله آیۀ تیمم (نساء/4/43) در ابواء نازل شد (ابن سعد، 8/75؛ ابن حنبل، 1/220).
4. در همین منزلگاه، ابوسفیان پیش از فتح مکه به حضور پیامبر رسید و اسلام پذیرفت (واقدی، 2/807).
5. مرگ مسلم بن عقبه که او را به علت جنایاتی که در اواخر 63ق انجام داد، مُسرف بن عقبه می‌نامند، در ابواء اتفاق افتاد و همانجا دفن شد (بلاذری، 4(2)/45).
6. به قولی عبداللـه بن جعفر در 90 سالگی (90ق) در ابواء درگذشت و همانجا به خاک سپرده شد (ابن قتیبه، 206)، ولی ــ بنابر مشهور ــ عبداللـه بن جعفر در مدینه درگذشته و ظاهراً عبداللـه نام دیگری، از نوادگان عبدالمطلب است که همراه سلیمان بن عبدالملک در 99ق در ابواء مرده است (بلاذری، 3/299؛ ذهبی، 1/201-202). این اشتباه ظاهراً از آنجا ناشی شده که خاندان جعفر بن ابی‌طالب را در حوالی ابواء ضیاع و مواشی و خدم فراوان بود (اصطخری، 220؛ یاقوت، 4/910).
مآخذ: ابن حنبل، احمد، مسند، استانبول، 1402ق/1982م؛ ابن رسته، احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، لیدن، 1891م؛ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر؛ ابن قتیبه، عبداللـه بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، 1960م؛ ابن هشام؛ عبدالملک، السیره النبویه، به کوشش مصطفی السقّا و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ اصطخری، ابراهیم بن محمد، مسالک الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، 1927م؛ بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح، استانبول، 1401ق/1981م؛ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش عبدالعزیز الدوری، بیروت، 1398ق/1978مگ حمداللـه مستوفی، نزهه القلوب، به کوشش گ. لسترنج، لیدن، 1331ق/1913م؛ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت، 1405ق/1985م؛ قمی، عباس، سفینه البحار، نجف؛ واقدی، محمد ابن عمر، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، 1966م؛ همدانی، حسن بن احمد، صفه جزیره العرب، به کوشش محمد بن علی الاکوع، بیروت، 1403ق/1983م؛ یاقوت، بلدان.
عبدالامیر سلیم