اِبْنِ یَعیش، شهرت چند تن از دانشمندان اندلسی که بیشتر به ترجمه یا شرح آثار
پزشکی و فلسفی پرداختهاند. احوال و آثار 3 تن از آنان به شرح زیر است:
1. ابوربیع سلیمان بن ابراهیم بن یعیش (د 746ق/1345م)، پزشک و مترجم اشبیلی که از
او آثاری به زبان عربی بر جای مانده است (اشتاین اشنایدر، EI2; 167).
آثار: 1. شرحی بر شرح ابن عزرا (ﻫ م) بر اسفار خمسه ، بخشهایی از این شرح احتمالاً
توسط یعقوب اَلفَنْدَری به عبری ترجمه شده است (اشتاین اشنایدر، همانجا)؛ 2. شرحی
مفصل بر قانون ابنسینا (نک : همانجاها؛ جودائیکا، X/420, XV/1328). به گفتۀ
اشتاین اشنایدر (همانجا) نسخهای از این شرح که 6 مجلد را در بر میگرفته، زمانی
دراز پیش از این در فاسِ مراکش وجود داشته، ولی اکنون در دست نیست. به رغم اهمیتی
که این شرح میتواند داشته باشد، در آثار اسلامی یادی از آن نشده است، از اینرو
بعید نیست که نسخۀ مزبور یکی از نسخ شرح قانون نوشتۀ ابن نفیس (ﻫ م) باشد که به
تصحیف، ابن یعیش نوشته شده است. بخشی از این شرح قانون پس از تصحیحات بسیار مؤلفش،
در زمان حیات وی به دست یوسف بن نَهْمیا ابن ابراهام به خط عبری نوشته شد که
نسخهای از آن در مونیخ نگهداری میشود. همچنین اختصاری از شرح ابوربیع بر کتاب
نخست قانون توسط یاکوب کافانتون نوشته شده و نسخهای از آن در پاریس موجود است
(همانجا)؛ 3. «فرهنگ واژههای دشوار اشعار عربی» (همانجا، EI2). نسخههایی از این
نوشته در اسکوریال و هامبورگ موجود است. ممکن است این کتاب از آنِ فرزند ابوربیع
باشد (اشتاین اشنایدر، همانجا).
2. داوود بن سلیمان بن یعیش، مترجم اشبیلی که در نیمۀ دوم سدۀ 14م به ترجمۀ آثار
عربی به عبری میپرداخت. به احتمال بسیار وی فرزند ابوربیع سلیمان بن یعیش بوده و
در 1373م درگذشته است.
آثار: ترجمۀ رسالهای یونانی در باب تدبیر منزل. ابن یعیش این رساله را از روی
ترجمۀ عربی آن که کتاب بروسون فی تدبیر الرجل لمنزله نام دارد، به عبری برگردانده
است. اصل یونانی این کتاب از میان رفته، اما ترجمههای عربی، عبری و لاتینی آن در
دست است. این ترجمه ها (بهویژه ترجمۀ عربی) بر فرهنگ سدههای میانه تأثیر نهاد.
این اثر به همراه ترجمههای عربی و لاتینی آن در 1928م توسط مارتین پلسنر به چاپ
رسیده است (نک : سارتن، III (2)/1373-1374).
3. باروخ بن اسحاق بن یعیش، فیلسوف و مترجم سدۀ 15م. وی احتمالاً در اندلس زاده شد
و بیشتر عمر خود را در ایتالیا گذراند و در همانجا درگذشت. او زبانهای عبری، عربی و
لاتینی را میدانست.
آثار: 1. شرحی بر ادویۀ قلبیۀ ابنسینا در 10 فصل به زبان عبری که در آن از سخنان
ارسطو و ابن رشد نیز بهره برده است. ابن یعیش بر نخستین ترجمۀ عبری این اثر شرح
نوشته است (نک : جودائیکا، III/959, XVI/704)؛ 2. ترجمۀ مابعدالطبیعۀ ارسطو از
لاتینی به عبری. وی این ترجمه را به درخواست ساموئل زرفاتی در حدود سال 1485م انجام
داد. ابن یعیش در پیش گفتار این برگردان نوشته است که به سبب نادرستی و آشفتگی متن
عربی مابعدالطبیعه، در ترجمۀ مقدمۀ فارابی بر کتاب ارسطو با عنوان فی اغراض ارسطو
فی کتاب مابعادالطبیعه نیز باشد (نک : همان، XVI/7047، قس: XV/1322).
گویا وی در ترجمۀ شرح لاتینی اخلاق ارسطو به عبری دست داشته است. شایان ذکر است که
شرح 4 کتاب عهد عتیق شامل «غزل غزلهای سلیمان»، «جامعۀ سلیمان»، «امثال سلیمان» و
«ایوب» که با عنوان مکور باروخ و به نام باروخ بن یعیش در 1576م در قسطنطنیه به چاپ
رسیده، از او نیست و توسط یکی از نوادگانش که همنام وی بوده، نوشته شده است (همان،
XVI/704).
مآخذ:
EI2; Judaica; Sarton, George, Introduction to the history of Science, Baltimore,
1948; Steinschneider, Moritz, Die arabische Literatur der Juden, Frankfurt,
1902.
یونس کرامتی