اِبْنِ نور، نظام‌الدین یحیی بن حکیمنورالدین عبدالرحمن جعفری طیاری معروف به ابن نور یا ابن حکیم (685-760ق/1286-1359م)، موسیقی‌دان، خطاط، محدث و شاعر سدۀ 8ق/14م. وی در بغداد متولد شد. پدر او نورالدین چشم پزشکی ماهر و ثروتمند بود و ابن نور با استفاده از امکاناتی که پدرش فراهم آورده بود (ابن حجر، 6/185)، به تحصیل پرداخت. ابن نور خوشنویسی توانا بود و به‌ویژه کوفی و مَعقلی را در کمال استادی می‌نوشت (صفدی، 12/140؛ زرکلی، 8/153).
در آغازِ کار در بغداد به خطاطی و نوشتن احکام دیوانی اشتغال ورزید (زرکلی، همانجا). سپس برای انجام فریضۀ حج به مکه رفت و مقارن دوران زمامداری ملک ناصرالدین محمدبن قلاوون دهمین فرد از ممالیک بحری مصر (زامباور، 1/162) از آنجا رهسپار مصر شد و یک چند در قاهره و آنگاه مدتی در دمشق در خدمت نجم‌الدین وزیر به سر برد و با کسب فیض از مشایخ آن دیار (بستانی، 4/112) به زادگاه خود، بغداد بازگشت و اندکی بعد در آنجا درگذشت (زرکلی، همانجا). سال درگذشت او را به اختلاف ٧٦٠/١٣٥٩م (بستانی، همانجا) یا ٧٦١ق/١٣٦٠م (صفدی، ١٢/١٣٩) و حتی بعد از ٧٧٠ق/ ١٣٦٩م (ابن حجر، ٦/١٨٦) نوشته‌اند که شاید دو قول نخستین به حقیقت نزدیک‌تر باشد. وی به گردآوری حدیث علاقۀ بسیار داشت و بدین منظور به دمشق و قاهره سفر کرد (صفدی، همانجا؛ ابن حجر، ٦/١٨٥). اگر چه اثری در این رشته از او به جای نمانده است، با اینهمه می‌توان او را محدث شناخت. ابیاتی که صفدی و ابن حجر از او نقل کرده‌اند نیز، می‌تواند بیانگر ذوق ادبی او باشد (صفدی، ١٢/١٤٠-١٤٢؛ قس: ابن حجر، ٦/١٨٥-١٨٦).
با آنکه ابن نور در موسیقی هم دستی داشته، متأسفانه در این رشته اثری از او به جای نمانده است. تنها از عبارت صفدی که می‌گوید: «در دانش موسیقی استاد بود و اقوال و اعمال ساختۀ او در شام و مصر بین اهل این فن رواج داشت» (12/140)، معلوم می‌شود که وی در ساختن تصنیف و آهنگهای ضربی مهارتی داشته است، زیرا قول و عمل نوعی تصنیف همراه با شعر عربی و دارای طریقۀ جدول و میانخانه (صوت) و تشییعه (بازگشت) بوده است (مراغی، 241).
مآخذ: ابن حجر عسقلانی، احمد علی، الدرر الکامنه، به کوشش سالم کرنکو و شرف‌الدین احمد، حیدرآباد دکن، 1396ق/1976م؛ بستانی؛ زامباور، معجم الانساب، قاهره، 1951م؛ زرکلی، اعلام؛ صفدی، خلیل بن ایبک، اعیان العصر و اعوان النصر، نسخۀ خطی احمد ثالث استانبول، شم‌ 310، آ؛ مراغی، عبدالقادر بن غیبی، جامع الالحان، به کوشش تقی بینش، تهران، 1366ش؛ کرنکو، سالم، مقدمه بر الدرر (نک‌ : هم‌ ، ابن حجر).
تقی بینش