اِبْنِ نَجّار، ابوالحسن محمدبن جعفربن محمدبن هارون تمیمی کوفی (16 محرم 303 -
جمادیالاول 402 / اول اوت 915 ـ دسامبر 1011)، محدث، مقری و نحوی. وی در کوفه زاده
شد. در سال تولد او اختلاف هست. یاقوت (ادبا، 17/104) برخلاف دیگر منابع (نک :
خطیب، 2/159)، به نقل از وزیر مغربی، سال تولد وی را 311ق آورده است. وی از مشایخ
کوفه، بصره و بغداد بهره برد. از میان شیوخ و استادان او باید از ابوبکر ابن درید
ازدی، ابراهیمبن محمد نفطویه، محمدبن یحیی صولی، احمدبن محمدبن سعید ابن عقده،
محمدبن قاسمبن زکریا محاربی، عبدالعزیزبن یحیی جلودی، محمدبن حسین خثعمی اشنانی و
پدرش نام برد (مفید، 22؛ ابن شاذان، 89؛ ابوعبداللّه علوی، التعازی، 24، فضل زیاره،
40؛ خطیب، 2/158-159). عمر طولانی ابننجار او را از طبقهای عالی در سند برخوردار
ساخت. در میان شاگردان و راویان وی باید شیخ مفید، ابن شاذان قمی، ابوعبداللّه
علوی، علیبن محمد خزاز، احمدبن علی نجاشی، حسینبن علی وزیر مغربی، ابوالقاسم
ازهری و احمدبن عبدالواحد وکیل را نام برد. وی حتی در 391ق در 88 سالگی در بغداد
حدیث میگفته است (مفید، ابن شاذان، ابوعبداللّه علوی، همانجاها؛ خزاز، 300؛ نجاشی،
67؛ خطیب، 2/159؛ یاقوت، همانجا).
ابن نجار علاوه بر حدیث و نحو در قرائت نیز دست داشت، بهوبژه قرائت عاصم و حمزه را
نزد مشایخ این علم را فرا گرفته بود. از استادان قرائت او باید به حسنبن داوود
نقّار، محمدبن حسنبن یونس نحوی و نیز پدرش اشاره کرد. وی خود به کسانی چون ابوعلی
غلام هرّاس، حسنبن محمد بغدادی و ابوعلی عطار قرائت آموخت و روایاتش در آثار
مقریانی مانند ابن سوار در المستنیر، ابوالعلاء همدانی در غایهالاختصار و ابوالعز
قلانسی در الکفایه آمده است (همانجا؛ ابن جزری، 2/111). او به تاریخ نیز علاقهمند
بود و بنا بر نقل نجاشی (ص 428) کتاب الجمل نصربن مزاحم را نزد احمدبن محمدبن سعید
ابن عقده خوانده بود (نیز نک : آثار). برخی از رجالشناسان همچون احمدبن محمد
عتیقی و سمعانی وی را توثیق کردهاند و سمعانی یادآور شده که ابن نجار در زمان خویش
شیخ و بزرگ محدثان کوفه به شمار میرفته است (خطیب، همانجا؛ سمعانی، 13/34).
در منابع اطلاعی دربارۀ مذهب او داده نشده است، تنها قراینی چون وجود عالمان نامدار
شیعه در میان شاگردانش و نیز برخی روایات وی در فضایل اهل بیت(ع) قابل توجه است
(مثلاً ابوعبداللّه علوی، الاذان، 30، فضل زیاره، 38، جم ؛ عمادالدین طبری، 108).
همچنین در این زمینه باید افزود که نجاشی در رجال (ص 111، 411، جم( با عناوینی چون
محمدبن جعفر ادیب و محمدبن جعفر مؤدب از ابن نجار نام برده و به نقل از وی بسیاری
از آثار امامیه را از ابن عقده روایت کرده است.
آثار: 1. الاستدراک لما اغفلهالخلیل (بغدادی، 1/70)؛ 2. تاریخ الکوفه (یاقوت،
همانجا) که المصنف نیز خوانده میشده و مورد استفادۀ کسانی چون یاقوت در ادبا (3/8،
8/110) و بلدان (4/633) و ابن طاووس در فرحهالغری (ص 71) قرار گرفته است (نیز نک
: قفطی، 3/84)؛ ؛ 3. التحف والطرف؛ 4. روضهالاخبار و نزههالابصار؛ 5. القراءات؛
6. مختصر فیالنحو؛ 7. الملح والمسّار؛ 8. الملح والنوادر (یاقوت، ادبا، 17/104).
مآخذ: ابن جزری، محمدبن محمد، غایهالنهایه، به کوشش گ. برگشترسر، قاهره،
1352ق/1933م؛ ابن شاذان، محمدبن احمد، مائه منقبه، قم، 1407ق؛ ابن طاووس،
عبدالکریمبن احمد، فرحهالغری، نجف، 1368ق؛ ابوعبداللّه علوی، محمدبن علی، الاذان،
به کوشش یحیی عبدالکریم فضیل، دمشق، 1399ق/1979م؛ همو، التعازی، نسخۀ عکسی موجود در
کتابخانۀ مرکز؛ همو، فضل زیارهالحسین(ع)، به کوشش احمد حسینی، قم، 1403ق؛ بغدادی،
ایضاح؛ خزاز، علیبن محمد، کفایهالاثر، قم، 1401ق؛ خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ
بغداد، قاهره، 1349ق؛ سمعانی، عبدالکریمبن محمد، الانساب، حیدرآباد دکن،
1402ق/1982م؛ عمادالدین طبری، محمدبن محمد، بشارهالمصطفی لشیعهالمرتضی، نجف،
1383ق/1963م؛ قفطی، علیبن یوسف، انباءالرواه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم،
قاهره، 1374ق/1955م؛ مفید، محمدبن محمد، الارشاد، نجف، 1382ق؛ نجاشی، احمدبن علی،
الرجال، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، 1407ق؛ یاقوت، ادبا؛ همو، بلدان.
حسن انصاری