اِبْن‌ِ مَصال‌، ابوالفتح‌ نجم‌الدين‌ سليم‌ (سليمان‌) بن‌ محمد بن‌ مصال‌ لَكّى‌ مغربى‌ (مق 544ق‌/1150م‌)، از امراء و وزراي‌ فاطميان‌ در مصر. وي‌ از مردم‌ لُك‌ّ از نواحى‌ بَرقه‌. شهركى‌ بين‌ اسكندريه‌ و طرابلس‌ بود و مانند پدر به‌ بازياري‌ و بيطاري‌ اشتغال‌ داشت‌ (ياقوت‌، 4/364؛ ابن‌ خلكان‌، 3/417). از چگونگى‌ راه‌ يافتن‌ وي‌ به‌ دستگاه‌ فاطميان‌ اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌. او در 533ق‌/1139م‌، به‌ امر الحافظ لدين‌الله‌ فاطمى‌، ادارة امور مملكت‌ را - بى‌آنكه‌ عنوان‌ وزارت‌ داشته‌ باشد - تا مرگ‌ خليفه‌ (544ق‌/1149م‌) برعهده‌ گرفت‌ (دواداري‌، 507؛ زامباور، 149). حافظ در زمان‌ حيات‌ خويش‌ از پسرش‌ ظافر پيمان‌ ستاند كه‌ چون‌ به‌ خلافت‌ رسد، ابن‌ مصال‌ را به‌ وزارت‌ برگزيند. امير سيف‌الدين‌ ابوالحسن‌ على‌ بن‌ سَلاّر والى‌ اسكندريه‌ كه‌ از وزارت‌ ابن‌ مصال‌ ناخشنود بود، با پسر خواندة خويش‌ عباس‌ بن‌ ابى‌ الفتوح‌ صنهاجى‌، امير ناحية غربى‌، اتفاق‌ كرد كه‌ ابن‌ مصال‌ را از وزارت‌ بركنار كند. چون‌ ابن‌ مصال‌ از اين‌ تصميم‌ آگاه‌ شد، نزد ظافر شكايت‌ برد (ابن‌ خلدون‌، 4(1)/155-156). ظافر مجلسى‌ ترتيب‌ داد و در حضور امراء ابن‌ مصال‌ را وزير و نايب‌ خويش‌ خواند و آنان‌ را به‌ اطاعت‌ از وي‌ دعوت‌ كرد. اميران‌، گرچه‌ نخست‌ اظهار فرمانبرداري‌ كردند، اما كمى‌ بعد به‌ تحريك‌ اميري‌ به‌ نام‌ لكرون‌، به‌ ياري‌ ابن‌ سلار برخاستند. ظافر ناگزير ابن‌ مصال‌ را با پول‌ فراوان‌ به‌ جمع‌ و تجهيز سپاه‌ و دفع‌ ابن‌ سلار مأمور كرد (ابن‌ منقد، 7). پس‌ در جنگى‌ كه‌ ميان‌ آن‌ دو در محلى‌ به‌ نام‌ دلاص‌ درگرفت‌، ابن‌ مصال‌ كشته‌ شد (دواداري‌، 552 -553؛ ابن‌ شاكر، 12/475). وي‌ مردي‌ شجاع‌ و با تدبير بود، ولى‌ وزارتش‌ بيش‌ از 40 يا 50 روز نپاييد. از قاضى‌ و فقيه‌ عُمارة بن‌ ابى‌ الحسن‌ حكمى‌ يمنى‌ (د 569ق‌) ابياتى‌ در ستايش‌ او در دست‌ است‌ (ص‌ 216، 228-229، 259).
مآخذ: ابن‌ اثير، الكامل‌؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم‌؛ ابن‌ خلدون‌، العبر؛ ابن‌ خلكان‌، وفيات‌؛ ابن‌ شاكر كتبى‌، محمد، عيون‌ التواريخ‌، به‌ كوشش‌ فيصل‌ السامر و نبيله‌ عبدالمنعم‌ داوود، بغداد، 1397ق‌/1977م‌؛ ابن‌ قلانسى‌، تاريخ‌، به‌ كوشش‌ آمدرز، بيروت‌، 1908م‌؛ ابن‌ منقد، اسامه‌، كتاب‌ الاعتبار، به‌ كوشش‌ فيليپ‌ حتى‌، پرينستون‌، 1930م‌؛ حكمى‌ يمنى‌، عمارة بن‌ ابى‌ الحسن‌، كتاب‌ فيه‌ النكت‌ العصرية فى‌ اخبار الوزراء المصرية، به‌ كوشش‌ هارتويگ‌ درنبورگ‌، پاريس‌، 1897م‌؛ دواداري‌، عبدالله‌، كنز الدرر و جامع‌ الغرر، به‌ كوشش‌ صلاح‌الدين‌ منجد، قاهره‌، 1380ق‌؛ زامباور، معجم‌ الانساب‌ و لاسرات‌ الحاكمة، بيروت‌، 1400ق‌/1980م‌؛ صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، بيروت‌، 1399ق‌؛ ياقوت‌، بلدان‌. قهار مقيمى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا