responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 4  صفحه : 1751
ابن‌مردويه‌
جلد: 4
     
شماره مقاله:1751



اِبْن‌ِ مَرْدويه‌، ابوبكر احمد بن‌ موسى‌ بن‌ مردويه‌ ابن‌ فورك‌ (323- 24 رمضان‌ 410ق‌/935-23 ژانوية 1020م‌)، از محدثان‌ بزرگ‌ اصفهان‌. وي‌ در خاندانى‌ اهل‌ دانش‌ به‌ دنيا آمد، چنانكه‌ پدرش‌ ابوعمران‌ و برادرش‌ ابوعبدالله‌ محمد نيز از محدثان‌ و عالمان‌ اصفهان‌ بودند (ابونعيم‌، 2/307، 314؛ مافروخى‌، 29؛ ذهبى‌، تاريخ‌، 361). ابن‌ مردويه‌ ظاهراً در اصفهان‌ پرورش‌ يافت‌ و در همانجا به‌ تحصيل‌ پرداخت‌. سپس‌ براي‌ شنيدن‌ حديث‌ به‌ ديگر شهرها رفت‌. در سفري‌ به‌ عراق‌، در بصره‌ و كوفه‌ دانش‌ آموخت‌ و در 349ق‌ در بغداد بود. مدت‌ اقامت‌ وي‌ در عراق‌ روشن‌ نيست‌، اما مى‌دانيم‌ كه‌ در 351ق‌ در اهواز بوده‌ است‌ كه‌ شايد اين‌ تاريخ‌ مربوط به‌ بازگشت‌ وي‌ از عراق‌ باشد (سمعانى‌، الانساب‌، 3/239؛ ابن‌ نقطه‌، التقييد، 1/199؛ ذهبى‌، سير، 16/13). از مشايخ‌ او سليمان‌ بن‌ احمد طبرانى‌، ابوالشيخ‌ اصفهانى‌، حمزة اصفهانى‌، عبدالباقى‌ ابن‌ قانع‌، ابوبكر ابن‌ كامل‌، ابوبكر احمد بن‌ سليمان‌ نجاد، ابوسهل‌ ابن‌ زياد قطان‌، دعلج‌ بن‌ احمد سجزي‌، ابواحمد عسال‌ و نيز پدرش‌ را مى‌توان‌ نام‌ برد (سمعانى‌، همان‌، 1/284؛ ابن‌ نقطه‌، همانجا؛ ذهبى‌، همان‌، 16/277، 17/308). كسان‌ بسياري‌ نيز از ابن‌ مردويه‌ بهره‌ برده‌اند كه‌ ابونعيم‌ اصفهانى‌ ابومنصور محمد بن‌ احمد ابن‌ شكرويه‌، ابوالخير محمد بن‌ احمد بن‌ رَرا، احمد بن‌ عبدالرحمان‌ ذكوانى‌، عبدالرحمان‌، عبدالوهاب‌ و عبيدالله‌ پسران‌ محمد بن‌ اسحاق‌ ابن‌ منده‌ و عبدالرزاق‌ بن‌ عمر شايان‌ ذكرند (نك: خوارزمى‌، مقتل‌، 1/70؛ ابن‌ عساكر، 560؛ ضياء مقدسى‌، 1/185، جم؛ ابن‌ نقطه‌، همانجا؛ ذهبى‌، همان‌، 17/310). دربارة تبحر ابن‌ مردويه‌ در حديث‌ وسعة روايت‌ وي‌ بايد گفت‌ كه‌ او از حافظان‌ بزرگ‌ بوده‌ و نيز از مشايخ‌ بسياري‌ بهره‌ برده‌ است‌ و از اين‌ رو وي‌ را همانند حاكم‌ نيشابوري‌ و طبرانى‌ دانسته‌اند. چنانكه‌، به‌ گفتة ذهبى‌، ابن‌ مردويه‌ چندان‌ داراي‌ علو سند بود كه‌ گويى‌ بخاري‌ را درك‌ كرده‌ باشد. نيز بايد گفت‌ كه‌ در برخى‌ منابع‌ حديثى‌ از وي‌ با عناوينى‌ چون‌ «ملك‌ الحفاظ» و «طراز المحدثين‌» ياد شده‌ است‌ (ابونعيم‌، 1/168؛ خوارزمى‌، المناقب‌، 54؛ ابن‌ طاووس‌، على‌، اليقين‌، 129؛ ذهبى‌، همان‌، 17/36، 308-310).
آثار:
الف‌ - خطى‌: الامالى‌، كه‌ مورد استفادة ابن‌ شهر آشوب‌ در مناقب‌ (2/222) قرار گرفته‌ و بخشى‌ از آن‌ به‌ صورت‌ خطى‌ در كتابخانة ظاهريه‌ موجود است‌ (ظاهريه‌، 110؛ فهرس‌، 581). همچنين‌ مروياتى‌ از طبرانى‌ و ابوالشيخ‌ اصفهانى‌ كه‌ ابن‌ مردويه‌ آنها را برگزيده‌ است‌ (نك: سمعانى‌، التحبير، 1/166، 2/13)، در كتابخانة ظاهريه‌ نگهداري‌ مى‌شود ( فهرس‌، 373، 421-422، 437، 575 -576).
ب‌ - آثار يافت‌ نشده‌: در ميان‌ آثار يافت‌ نشدة او، 3 كتاب‌ از اهميت‌ ويژه‌اي‌ برخوردار است‌ كه‌ بخشهايى‌ از آنها در منابع‌ بعدي‌ نقل‌ شده‌ است‌: 1. تاريخ‌ اصبهان‌ (رافعى‌، 1/2)، كه‌ مورد استفادة ابونعيم‌ اصفهانى‌ در ذكر اخبار اصبهان‌ (1/249، 272، جم)، سمعانى‌ در الانساب‌ (1/68، 160، جم)، ابن‌ نقطه‌ در الاستدراك‌ (1/19، 20، جم) و التقييد (1/236، 270، جم)، ياقوت‌ در معجم‌ البلدان‌ (1/106، 3/873)، ابن‌ نجار در ذيل‌ (نك: ابن‌ ايبك‌، 338)، ذهبى‌ در تذكرة (3/886، 974، جم) و سير (14/463، 15/554، جم) و ابن‌ حجر در لسان‌ الميزان‌ (1/117، 266، جم) قرار گرفته‌ است‌. ابن‌ مردويه‌ در اين‌ كتاب‌ به‌ جرح‌ و تعديل‌ روات‌ نيز پرداخته‌ و ظاهراً بر آن‌ بوده‌ است‌ كه‌ از آنان‌ حديثى‌ مسند نقل‌ كند (مثلاً نك: ابونعيم‌، 1/235؛ ذهبى‌، همان‌، 16/127، 400)؛ 2. تفسير القرآن‌ (ابونعيم‌، 1/168؛ ذهبى‌، همان‌، 17/310). اين‌ كتاب‌ مورد استفادة ابن‌ كثير در تفسير (2/12، 18، جم) و البداية (1/91، 96، جم)، ابن‌ جزري‌ در اسنى‌ المطالب‌ (ص‌ 100، 101)، ابن‌ حجر در الاصابة (3/177، 296، 6/20) و سيوطى‌ در الدر المنثور (1/12، 16، جم) واقع‌ شده‌ است‌ (نيز نك: رودانى‌، 170، كه‌ از اين‌ كتاب‌ با عنوان‌ التفسير المسند ياد و طريق‌ روايى‌ آن‌ را ذكر كرده‌ است‌)؛ 3. مناقب‌ على‌ (ع‌)، كه‌ ظاهراً كتاب‌ مفصلى‌ بوده‌ است‌ (ابن‌ شهر آشوب‌، معالم‌، 126). وي‌ در اين‌ كتاب‌ به‌ گردآوري‌ اسانيد مختلف‌ احاديث‌ پرداخته‌، چنانكه‌ حديث‌ «ان‌ عليّاً خير البشر» را با بيش‌ از 40 سند روايت‌ كرده‌ بوده‌ است‌ (ابن‌ طاووس‌، احمد، 148). اين‌ كتاب‌ مورد استفادة ابن‌ شهر آشوب‌ در مناقب‌ (1/9، 2/7، جم)، على‌ ابن‌ طاووس‌ در الطرائف‌ (ص‌ 23، 41، جم) و اليقين‌ (ص‌ 129- 148، جم)، احمد ابن‌ طاووس‌ در بناء المقالة الفاطمية (ص‌ 198، 212، جم)، عمادالدين‌ طبري‌ در كامل‌ (ص‌ 167، 227، جم)، اربلى‌ در كشف‌ الغمة (1/66، 141-147، جم)، علامة حلى‌ در نهج‌ الحق‌ (ص‌ 214، 225، جم) و ابن‌ حاتم‌ شامى‌ در الدر النظيم‌ (1/102) قرار گرفته‌ است‌. همچنين‌ در برخى‌ از منابع‌ حديثى‌، بى‌آنكه‌ نامى‌ از كتابى‌ خاص‌ برده‌ باشد، پاره‌هايى‌ از اينگونه‌ احاديث‌ نقل‌ شده‌ كه‌ مى‌تواند مربوط به‌ همين‌ كتاب‌ باشد (مثلاً نك: «القاب‌ الرسول‌»، 214، 223، جم؛ ديلمى‌، 2/116-117؛ ابن‌ جوزي‌، 1/350، جم؛ هاشم‌ بن‌ محمد، 5، جم؛ منتجب‌الدين‌، 25، جم؛ جوينى‌، 1/178، جم). گفتنى‌ است‌ كه‌ وي‌ خطبة شقشقيه‌ را نيز روايت‌ نموده‌ است‌ (نك: راوندي‌، 1/131-132). ابن‌ مردويه‌ طرق‌ حديث‌ طير را نيز در يك‌ جزء روايى‌ جمع‌ كرده‌ بود كه‌ ابن‌ كثير ( البداية، 7/354) از آن‌ ياد كرده‌ است‌.
از ديگر كتابهاي‌ ابن‌ مردويه‌ مى‌توان‌: المستخرج‌ على‌ البخاري‌، المستخرج‌ على‌ مسلم‌، الامثال‌، اولاد المحدثين‌، التشهد وطرقه‌ و الفاظه‌ و العلم‌ را نام‌ برد (ابن‌ ماكولا، 7/197؛ ابن‌ نقطه‌، التقييد، 1/199؛ ذهبى‌، همانجا؛ براي‌ ديگر آثار، نك: سمعانى‌، التحبير، 1/385؛ ابوموسى‌ مدينى‌، 196؛ تبصرة العوام‌، 271؛ ابن‌ كثير، تفسير، 2/79). همچنين‌ دو نسخه‌ از كتابى‌ با عنوان‌ معجم‌ البلدان‌ در كتابخانه‌هاي‌ آصفيه‌ و مركزي‌ تهران‌ موجود است‌ كه‌ به‌ وي‌ نسبت‌ داده‌ شده‌ (مركزي‌، 12/2961؛ )، GAL,S,I/225 اما در انتساب‌ نسخة كتابخانة مركزي‌ به‌ ابن‌ مردويه‌ ترديد است‌، زيرا در آن‌ (برگ‌ 2 الف‌، جم) از كسانى‌ كه‌ در سده‌هاي‌ متأخر مى‌زيسته‌اند، نام‌ برده‌ شده‌ است‌ (نيز نك: GAL,S, ؛ I/411, براي‌ اسماء الرجال‌ منسوب‌ به‌ وي‌ نك: ه د، 4/421).
ابن‌ مردويه‌ نوه‌اي‌ به‌ نام‌ ابوبكر احمد بن‌ محمد بن‌ احمد بن‌ موسى‌ (409- 498ق‌/1018- 1105م‌) داشته‌ كه‌ به‌ ابن‌ مردوية صغير مشهور بوده‌ است‌. وي‌ در اصفهان‌ از مشايخى‌ همچون‌ ابونعيم‌ اصفهانى‌ بهره‌ برد و كسانى‌ چون‌ ابوطاهر سلفى‌ از وي‌ حديث‌ شنيدند و سلفى‌ او را توثيق‌ كرده‌ است‌. ذهبى‌ از آثار او يك‌ جزء روايى‌ در طرق‌ حديث‌ «طلب‌ العلم‌ فريضة...» ياد مى‌كند (نك: سلفى‌، 1/113؛ ابن‌ نقطه‌، التقييد، 1/198؛ ذهبى‌، تذكرة، 4/1212، سير، 19/207- 208).
مآخذ: ابن‌ ايبك‌، احمد، المستفاد من‌ ذيل‌ تاريخ‌ بغداد، به‌ كوشش‌ محمد مولود خلف‌، بيروت‌، 1406ق‌/1986م‌؛ ابن‌ جزري‌، محمد، اسنى‌ المطالب‌، به‌ كوشش‌ محمد هادي‌ امينى‌، اصفهان‌، 1400ق‌؛ ابن‌ جوزي‌، عبدالرحمان‌، الموضوعات‌، به‌ كوشش‌ عبدالرحمان‌ محمد عثمان‌، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ ابن‌ حاتم‌ شامى‌، يوسف‌، الدر النظيم‌، نسخة عكسى‌ موجود در كتابخانة مركز؛ ابن‌ حجر عسقلانى‌، احمد، الاصابة، بيروت‌، دارالكتب‌ العلمية؛ همو، لسان‌ الميزان‌، حيدرآباد دكن‌، 1329ق‌؛ ابن‌ شهر آشوب‌، محمد، معالم‌ العلماء، به‌ كوشش‌ عباس‌ اقبال‌، تهران‌، 1353ق‌؛ همو، مناقب‌ آل‌ ابى‌ طالب‌، قم‌، چاپخانة علميه‌؛ ابن‌ طاووس‌، احمد، بناء المقالة الفاطمية، به‌ كوشش‌ على‌ عدنانى‌ غريفى‌، قم‌، 1411ق‌؛ ابن‌ طاووس‌، على‌، الطرائف‌، قم‌، 1400ق‌؛ همو، اليقين‌، به‌ كوشش‌ انصاري‌، بيروت‌، 1410ق‌، 1989م‌؛ ابن‌ عساكر، على‌ بن‌ حسن‌، تاريخ‌ مدينة دمشق‌، عبدالله‌ بن‌ جابر - عبدالله‌ بن‌ زيد، به‌ كوشش‌ شكري‌ فيصل‌ و ديگران‌، دمشق‌، 1402ق‌، 1981م‌؛ ابن‌ كثير، البداية؛ همو، تفسير القرآن‌ العظيم‌، بيروت‌، 1389ق‌/1970م‌؛ ابن‌ ماكولا، على‌، الاكمال‌، بيروت‌، نشر ممد امين‌ دمج‌؛ ابن‌ نقطه‌، محمد، الاستدراك‌، نسخة عكسى‌ موجود در كتابخانة مركز؛ همو، التقييد، حيدرآباد دكن‌، 1403ق‌/1983م‌؛ ابوموسى‌ مدينى‌، «زيادات‌»، همراه‌ الانساب‌ المتفقة ابن‌ قيسرانى‌، به‌ كوشش‌ ديونگ‌، ليدن‌، 1865م‌؛ ابونعيم‌ اصفهانى‌، احمد، ذكر اخبار اصبهان‌، به‌ كوشش‌ ددرينگ‌، ليدن‌، 1931-1934م‌؛ اربلى‌، على‌، كشف‌ الغمة، بيروت‌، دارالاضواء؛ «القاب‌ الرسول‌ و عترته‌»، همراه‌ مجموعة نفيسة، قم‌، 1406ق‌؛ تبصرة العوام‌، منسوب‌ به‌ مرتضى‌ ابن‌ داعى‌ رازي‌، به‌ كوشش‌ عباس‌ اقبال‌، تهران‌، 1364ش‌؛ جوينى‌، ابراهيم‌، فرائد السمطين‌، به‌ كوشش‌ محمد باقر محمودي‌، بيروت‌، 1400ق‌/ 1980م‌؛ خوارزمى‌، موفق‌، مقتل‌ الحسين‌ (ع‌)، به‌ كوشش‌ محمد سماوي‌، نجف‌، 1367ق‌/1948م‌؛ همو، المناقب‌، به‌ كوشش‌ مالك‌ محمودي‌، قم‌، 1411ق‌؛ ديلمى‌، شهردار، مسند الفردوس‌، نسخة عكسى‌ موجود در كتابخانة مركز؛ ذهبى‌، محمد، تاريخ‌ الاسلام‌، حوادث‌ و وفيات‌ 381-400ق‌، بيروت‌، 1409ق‌/1988م‌؛ همو، تذكرة الحفاظ، حيدرآباد دكن‌، 1390ق‌/1970م‌؛ همو، سيراعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط و ديگران‌، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ رافعى‌، عبدالكريم‌، التدوين‌ فى‌ اخبار قزوين‌، به‌ كوشش‌ عزيزالله‌ عطاردي‌، بيروت‌، 1408ق‌/1987م‌؛ راوندي‌، قطب‌الدين‌، منهاج‌ البراعة، به‌ كوشش‌ عبداللطيف‌ كوهكمري‌، قم‌، 1406ق‌؛ رودانى‌، محمد، صلة الخلف‌، به‌ كوشش‌ محمد حجى‌، بيروت‌، 1408ق‌/1988م‌؛ سمعانى‌، عبدالكريم‌، الانساب‌، به‌ كوشش‌ عبدالرحمان‌ معلمى‌، حيدرآباد دكن‌، 1382ق‌/1962م‌؛ همو، التحبير، به‌ كوشش‌ منيره‌ ناجى‌ سالم‌، بغداد، 1395ق‌/1975م‌؛ سلفى‌، احمد، معجم‌ السفر، به‌ كوشش‌ بهيجه‌ حسنى‌، بغداد، 1398ق‌/1978م‌؛ سيوطى‌، الدر المنثور، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ ظاهريه‌، خطى‌ (حديث‌)؛ ضياء مقدسى‌، محمد، المستخرج‌ من‌ الاحاديث‌ المختارة، نسخة عكسى‌ موجود در كتابخانة مركز؛ علامة حلى‌، حسن‌، نهج‌ الحق‌، به‌ كوشش‌ عين‌الله‌ ارموي‌، قم‌، 1407ق‌؛ عمادالدين‌ طبري‌، حسن‌، كامل‌ بهائى‌، قم‌، 1376ق‌؛ فهرس‌ مجاميع‌ المدرسة العمرية، به‌ كوشش‌ ياسين‌ محمد سواس‌، كويت‌، 1408ق‌/1987م‌؛ مافروخى‌، مفضل‌، محاسن‌ اصفهان‌، به‌ كوشش‌ جلال‌الدين‌ طهرانى‌، تهران‌، چاپخانة مجلس‌؛ مركزي‌، خطى‌؛ معجم‌ البلدان‌، منسوب‌ به‌ ابن‌ مردويه‌، نسخة خطى‌ كتابخانة مركزي‌ دانشگاه‌ تهران‌، شم 3965؛ منتجب‌الدين‌ رازي‌، على‌، الاربعون‌ حديثاً، قم‌، 1408ق‌؛ هاشم‌ بن‌ محمد، مصباح‌ الانوار، نسخة عكسى‌ موجود در كتابخانة مركز؛ ياقوت‌، بلدان‌؛ نيز: GAL,S.
حسن‌ انصاري‌
ن‌ * 2 * زا
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 4  صفحه : 1751
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست