responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 4  صفحه : 1738
ابن‌محلى‌
جلد: 4
     
شماره مقاله:1738



اِبْن‌ِ مَحَلّى‌، ابوالعباس‌ احمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ قاضى‌ سجلماسى‌ (967- مق 8 رمضان‌ 1022ق‌/1560-12 اكتبر 1613م‌)، فقيه‌ و صوفى‌. او در سجلماسه‌ به‌ دنيا آمد (وفرانى‌، 200، 208؛ كحاله‌، 1/300) و در كتاب‌ خود به‌ نام‌ اصليت‌ الخِرّيت‌ خويشتن‌ را به‌ عباس‌ بن‌ عبدالمطلب‌، عموي‌ پيامبر (ص‌) منتسب‌ مى‌سازد، ولى‌ ازوجه‌ تسمية خاندانش‌ به‌ ابن‌ محلى‌ اظهار بى‌اطلاعى‌ كرده‌، مى‌افزايد كه‌ خانواده‌اش‌ در آن‌ منطقه‌ به‌ اولاد قاضى‌ و اولاد ابن‌ اليسع‌ شهرت‌ دارند (وفرانى‌، 200-201؛ سلاوي‌ 2(6)/26). پدرش‌ به‌ قضا اشتغال‌ داشت‌ 28) S, , 2 EI) و خود وي‌ پس‌ از آموزشهاي‌ مقدماتى‌، در حدود 980ق‌/1572م‌ براي‌ كسب‌ دانش‌ به‌ فاس‌ رفت‌ و مدت‌ 4 يا 5 سال‌ در آنجا اقامت‌ گزيد. سپس‌ بر اثر حوادثى‌ كه‌ پيش‌ آمد آنجا را ترك‌ گفت‌ و به‌ باديه‌ رفت‌. آنگاه‌ پس‌ از استقرار آرامش‌ ديگر بار به‌ فاس‌ برگشت‌ (وفرانى‌، 201-202).
ابن‌ محلى‌ در ابتدا صرفاً به‌ فقه‌ راغب‌ بود (همو، 203) و در فاس‌ از ابوالقاسم‌ بن‌ قاسم‌ بن‌ قاضى‌، ابوالعباس‌ احمد قدومى‌، محمد بن‌ عبدالله‌ تلمسانى‌، ابن‌ مجير، ابومحمد شقرون‌ تلمسانى‌ و در مصر نزد استادانى‌ چون‌ سنهوري‌، لقانى‌، طنانى‌ و طه‌ و ديگران‌ دانش‌ آموخت‌ (ازهري‌، 27). در سفر باديه‌ تحت‌ تأثير و آموزش‌ بعضى‌ از شيوخ‌ متصوفة زمان‌ خود قرار گرفت‌ و رغبتى‌ به‌ تصوف‌ پيدا كرد و مدت‌ 18 سال‌ مصاحب‌ محمد بن‌ مبارك‌ زُعري‌ بود و در سلك‌ اهل‌ طريقت‌ درآمد. از آن‌ پس‌ مردم‌ دسته‌ دسته‌ به‌ زيارتش‌ مى‌رفتند، آوازة شهرتش‌ در بلاد مختلف‌ پيچيد و پيروانش‌ رو به‌ فزونى‌ نهاد (وفرانى‌، 202، 203).
ابن‌ محلى‌ چون‌ خود را مورد قبول‌ مردم‌ يافت‌ به‌ سوي‌ جنوب‌ مغرب‌ رفت‌ و مردم‌ دعوت‌ او را براي‌ پاكسازي‌ از مفاسد و بدعتها پذيرفتند. ديري‌ نپاييد وي‌ مدعى‌ شد كه‌ همان‌ مدعى‌ موعود است‌. آنگاه‌ به‌ عنوان‌ دعوت‌ مردم‌ به‌ جهاد، نامه‌هايى‌ به‌ رؤساي‌ قبايل‌ و بزرگان‌ شهرها نوشت‌ و آنان‌ را به‌ امر به‌ معروف‌ ترغيب‌ كرد (همو، 205؛ امين‌، 2/149). چون‌ از اقدام‌ و سوءرفتار ابن‌ منصور در العرائش‌ با مسلمانان‌ و واگذاري‌ آن‌ به‌ كفار [اسپانياييها] آگاه‌ شد، رو به‌ سجلماسه‌ گذاشت‌ (وفرانى‌، 206-207) و مردم‌ را به‌ يك‌ جنگ‌ مقدس‌ و مبارزه‌ جهت‌ سقوط زيدان‌ ابن‌ احمد سعدي‌ (فرمانرواي‌ مراكش‌) برانگيخت‌. نمايندة زيدان‌ در سجلماسه‌ به‌ مقابلة او شتافت‌، ولى‌ با وجود برتري‌ عده‌اش‌، شكست‌ خورد و ابن‌ محلى‌ وارد سجلماسه‌ شد و قدرت‌ و شوكتش‌ فزونى‌ گرفت‌ (همو، 207). آنگاه‌ به‌ سوي‌ مراكش‌ رفت‌ و آنجا را به‌ تصرف‌ خود درآورد و در حدود 1018ق‌/1609م‌ حكومت‌ خود را اعلام‌ كرد (امين‌، 2/150). سپس‌ خزاين‌ سلطنتى‌ را بين‌ مردم‌ تقسيم‌ كرد و نفوذ خود را گسترش‌ داد (فانيان‌، .(443
از اين‌ هنگام‌ ابن‌ محلى‌ عبادت‌ و صوفيگري‌ را يكباره‌ به‌ بوتة فراموشى‌ سپرد و درگير مبارزات‌ شد (وفرانى‌، 207). زيدان‌ براي‌ دفع‌ او به‌ عالم‌ و صوفى‌ ديگري‌ به‌ نام‌ يحيى‌ بن‌ عبدالله‌ كه‌ در ميان‌ مريدان‌ و پيروانش‌ نفوذ كلام‌ داشت‌ و دستورهايش‌ بى‌چون‌ و چرا اجرا مى‌شد، متوسل‌ گرديد و از او كمك‌ خواست‌. يحيى‌ درخواست‌ زيدان‌ را پذيرفت‌ و براي‌ جنگ‌ با ابن‌ محلى‌ حركت‌ كرد. نبرد در دو منزلى‌ مراكش‌ درگرفت‌. در اين‌ نبرد تيري‌ به‌ اين‌ محلى‌ اصابت‌ كرد و كشته‌ شد (همو، 208-209؛ فانيان‌، همانجا) و سر او و چند تن‌ ديگر از ياران‌ و بزرگان‌ لشكرش‌ در دروازة مراكش‌ به‌ دار آويخته‌ شد و 12 سال‌ در آنجا ماند (وفرانى‌، همانجا)، تا آنكه‌ آن‌ را در مقبرة ابوالعباس‌ سبتى‌ در نزديكى‌ مسجد جامع‌ دفن‌ كردند (مراكشى‌، 2/90). ابن‌ محلى‌ به‌ زعم‌ يارانش‌ نمرد، بلكه‌ غايب‌ شد (وفرانى‌، همانجا). به‌ گفتة سيد محمد مرتضى‌ زبيدي‌ حسينى‌ او در اين‌ حادثه‌ نمرد، بلكه‌ از آنجا گريخت‌ و مدتى‌ زنده‌ بود تا اينكه‌ در 1301ق‌/1622م‌ در حوالى‌ سوس‌ اقصى‌ كشته‌ شد (ازهري‌، 27- 28).
آثار:
1. اصليت‌ الخِرّيت‌ فى‌ قطع‌ بُلعوم‌ العفريت‌، كه‌ عذراء الوسائل‌ وهودج‌ الرسائل‌ فى‌ مرج‌ الارج‌ و نفحة الفرج‌ الى‌ سادة مصر وقادة العصر نيز نام‌ دارد (بغدادي‌، هديه‌، 1/154، ايضاح‌، 1/91). اين‌ كتاب‌ متضمن‌ خاطرات‌ سفر دوم‌ ابن‌ محلى‌ به‌ حجاز است‌. دو نسخه‌ از آن‌ در قاهره‌ نگهداري‌ مى‌شود (نك: تيموريه‌، 3/270؛ خديويه‌، 4/281- 282؛ .(GAL,II/616
2. منجنيق‌ الصخور فى‌ الرد على‌ اهل‌ الفجور (وفرانى‌، 204؛ بغدادي‌، هديه‌، همانجا، ايضاح‌، 2/574). از اين‌ اثر در مجموعه‌اي‌ همراه‌ با 2 رسالة خطى‌ ديگر از ابن‌ محلى‌ به‌ نام‌ منجنيق‌ الصخور لهدم‌ بناء شيخ‌ الغرور و رأس‌ الفجور نيز ياد شده‌ است‌ (نك: مجموعة مختارة، 1/60).
3. مهراس‌ رؤوس‌ الجهلة المبتدعة و مِدراس‌ النكوس‌ السفلة المنخدعة. يك‌ نسخه‌ از اين‌ اثر در رباط موجود است‌ (نك: زركلى‌، 1/161).
چند اثر به‌ نامهاي‌ الوضاح‌، القسطاص‌، الهودج‌، جواب‌ الخروبى‌ عن‌ رسالة الشهيرة لابى‌ عمرو القسطلى‌ و جز آن‌ (سلاوي‌، 6/33) نيز به‌ او منسوب‌ است‌.
مآخذ: ازهري‌، محمد بشير ظافر، اليواقيت‌ الثمينة فى‌ اعيان‌ مذهب‌ عالم‌ المدينة، مطبعة ملاجئى‌، 1324ق‌؛ امين‌، حسن‌، الموسوعة الاسلامية، بيروت‌، 1396ق‌/1976م‌؛ بغدادي‌، هديه‌؛ همو، ايضاح‌؛ تيموريه‌، فهرست‌؛ خديويه‌، فهرست‌؛ زركلى‌، اعلام‌؛ سلاوي‌، احمد، الاستقصا، به‌ كوشش‌ جعفر و محمد ناصري‌، دارالبيضاء، 1955م‌؛ كحاله‌، عمر رضا، معجم‌ المؤلفين‌، بيروت‌، 1376ق‌؛ مجموعة مختارة لمخطوطات‌ عربية نادرة، بيروت‌، 1407ق‌/1986م‌؛ مراكشى‌، عباس‌، الاعلام‌ بمن‌ حل‌ مراكش‌ و اغمات‌ من‌ الاعلام‌، فاس‌، 1355ق‌/1936م‌؛ وفرانى‌، محمد صغير، نزهة الحادي‌ باخبار ملوك‌ القرن‌ الحادي‌، به‌ كوشش‌ هوداس‌، رباط؛ نيز:
2 , S; Fagnan, E., Extraits in E dits relatifs au Maghreb, Alger, 1924; GAL.
ابوالحسن‌ ديانت‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 4  صفحه : 1738
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست