اِبْن‌ِ مَحْرِز، ابوالعباس‌ احمد بن‌ محرز بن‌ شريف‌ محمد (مق ذيقعدة 1096/ اكتبر 1685). از خاندان‌ علوي‌ مغرب‌. بعد از مرگ‌ شريف‌ رشيدبن‌ محمد، عموي‌ ابن‌ محرز در مراكش‌ (1082ق‌/1672م‌)، بزرگان‌ مغرب‌ در ذيحجة همان‌ سال‌ با مولا اسماعيل‌، برادر رشيد و عموي‌ ديگر ابن‌ محرز كه‌ در آن‌ موقع‌ فرمانرواي‌ مكناسة الزيتون‌ فاس‌ بود، بيعت‌ كردند (ابن‌ حاج‌، 304؛ نك: ناصري‌، 7/47، 48). در آغاز سلطنت‌ وي‌ ابن‌ محرز در مراكش‌ سر به‌ شورش‌ برداشت‌ و مدعى‌ امارت‌ شد. عده‌اي‌ از طوايف‌ عرب‌ِ سوس‌ و ديگران‌ بر او گرد آمدند، وي‌ بر آن‌ نواحى‌ دست‌ يافت‌. چون‌ اين‌ خبر به‌ اسماعيل‌ رسيد، به‌ سوي‌ مراكش‌ تاخت‌. ابن‌ محرز تاب‌ مقاومت‌ نياورد و به‌ تازا، يكى‌ از شهرهاي‌ مغرب‌ گريخت‌. اسماعيل‌ در تعقيب‌ او تازا را محاصره‌ كرد. ابن‌ محرز كه‌ كار را برخود دشوار ديد، به‌ صحرا گريخت‌ (همو، 7/46، 47). اسماعيل‌ در اواسط جمادي‌الثانى‌ 1084/ نيمة دوم‌ سپتامبر 1673 به‌ مكناسه‌ بازگشت‌ و در صدد تجهيز قوا براي‌ حمله‌ به‌ صحرا بود كه‌ خبر رسيد مردم‌ فاس‌ پيمان‌شكنى‌ كرده‌ و فرمانده‌ آنجا را كشته‌ و با ابن‌ محرز بيعت‌ كرده‌اند. اسماعيل‌ ناگزير روي‌ بدانجا نهاد، فاس‌ را محاصره‌ كرد و مردم‌ آن‌ شهر ناچار از در تسليم‌ درآمدند، اسماعيل‌ از جانب‌ خود فرماندهى‌ بر آنان‌ گماشت‌ و خود به‌ مكناسه‌ بازگشت‌ (همانجا؛ قس‌: مراكشى‌، 1/120).
در همين‌ سال‌ خبر رسيد كه‌ ابن‌ محرز وارد مراكش‌ شده‌ و آنجا را به‌ تصرف‌ خود درآورده‌ است‌. اسماعيل‌ بار ديگر روي‌ بدانجا نهاد. دو لشكر در خارج‌ از مراكش‌ به‌ هم‌ رسيدند، جنگ‌ درگرفت‌، كشتار بزرگى‌ روي‌ داد. سرانجام‌ در 2 ربيع‌الثانى‌ 1088ق‌/25 مة 1677م‌ ابن‌ محرز كه‌ عرصه‌ را برخود تنگ‌ ديد، از مراكش‌ گريخت‌ و به‌ سوس‌ رفت‌. سلطان‌ وارد مراكش‌ شد، ابتدا دست‌ لشكريان‌ را در قتل‌ و غارت‌ بازگذاشت‌، سپس‌ مردم‌ شهر را امان‌ داد 70 تن‌ از سران‌ آنجا را كشت‌ و گروهى‌ را كور كرد (ناصري‌، 7/49-50؛ مراكشى‌، همانجا). بدين‌ترتيب‌ شورش‌ در مراكش‌ به‌ پايان‌ رسيد. در 1094ق‌ اسماعيل‌ خبردار شد كه‌ ابن‌ محرز در ناحية سوس‌ برچند شهر غلبه‌ كرده‌ و قدرتى‌ به‌ هم‌ رسانيده‌ است‌، پس‌ رهسپار سوس‌ شد و با ابن‌ محرز به‌ نبرد پرداخت‌. اين‌ جنگ‌ 25 روز ادامه‌ يافت‌. ابن‌ محرز تاب‌ ايستادگى‌ در خود نديد و به‌ تارودانت‌ گريخت‌. اسماعيل‌ به‌ تعقيب‌ وي‌ پرداخت‌ و بار ديگر در آنجا نبرد درگرفت‌. در اين‌ جنگ‌ اسماعيل‌ و ابن‌ محرز هر دو زخم‌ برداشتند (اواسط جمادي‌الا¸خر 1094/ اواخر مة 1683). اسماعيل‌ به‌ مكناسه‌ بازگشت‌ (ناصري‌، 7/63 - 65؛ مراكشى‌، 1/121) و ابن‌ محرز در تارودانت‌ ماند.
ابن‌ محرز در يكى‌ از روزها كه‌ به‌ زيارت‌ يكى‌ از اولياي‌ جماعت‌ عُبيده‌ مى‌رفت‌، با عده‌اي‌ از ياران‌ اسماعيل‌ روبه‌رو شد. آنها ابن‌ محرز را به‌ گمان‌ اينكه‌ يكى‌ از فرماندهان‌ اوست‌، گرفتند و كشتند. چون‌ اسماعيل‌ از اين‌ موضوع‌ آگاه‌ شد، خود به‌ آنجا آمد، بعد از اينكه‌ جنازه‌ را ديد و شناخت‌ دستور دفن‌ آن‌ را داد. بعد از مدتى‌ در يكى‌ از شبها مردم‌ تارودانت‌ كه‌ بر مرگ‌ او ترديد داشتند، قبر او را شكافته‌، بعد از شناسايى‌ و اطمينان‌ از مرگ‌ او، جسدش‌ را در تابوتى‌ نهادند و با خود بردند و در جايى‌ ديگر به‌ خاك‌ سپردند (ناصري‌، 7/68 -69؛ مراكشى‌، 1/121-122).
مآخذ: ابن‌ حاج‌، محمد الصغير، نزهة الحادي‌ باخبار ملوك‌ القرن‌ الحادي‌، به‌ كوشش‌ هوداس‌، رباط، مكتبة الطالب‌؛ مراكشى‌، عباس‌، الاعلام‌ بمن‌ حل‌ مراكش‌ و اغمات‌ من‌ الاعلام‌، فاس‌، 1355ق‌/1936م‌؛ ناصري‌، احمد، الاستقصا، به‌ كوشش‌ جعفر و محمد ناصري‌، دارالبيضا، 1956م‌. ابوالحسن‌ ديانت‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا