responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 4  صفحه : 1728
ابن‌متويه‌، أبومحمد
جلد: 4
     
شماره مقاله:1728



اِبْن‌ِ مَتَّوَيْه‌، ابومحمد حسن‌ بن‌ احمد بن‌ متويّه‌، متكلم‌ معتزل‌ نيمة اول‌ سدة 5ق‌. از زندگانى‌ او اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌. همين‌ اندازه‌ مى‌دانيم‌ كه‌ شاگرد قاضى‌ عبدالجبار همدانى‌ (د 415ق‌) بوده‌ و از طبقة دوازدهم‌ معتزليان‌ محسوب‌ شده‌ است‌ (حاكم‌ جُشَمى‌، 389؛ ابن‌ مرتضى‌، 119). در منابع‌ متأخر بى‌آنكه‌ به‌ مأخذي‌ استناد كنند، وفات‌ او را 468ق‌/1075م‌ يا 469ق‌ ذكر كرده‌اند (بدوي‌، 394؛ منجد، 4/42) كه‌ چندان‌ قابل‌ اعتماد نيست‌ و هيچ‌ قرينه‌اي‌ آن‌ را تأييد نمى‌كند.
آثار: از آثار ابن‌ متويه‌ اين‌ كتابها را مى‌شناسيم‌: 1. التذكرة فى‌ احكام‌ الجواهر و الاعراض‌ يا التذكرة فى‌ لطيف‌ الكلام‌ (ابن‌ مرتضى‌، همانجا). در سدة 6ق‌ دانشمندي‌ ناشناس‌ بر اين‌ كتاب‌ شرحى‌ نوشته‌ است‌ كه‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانة مركزي‌ دانشگاه‌ تهران‌ موجود است‌ (نشرية كتابخانه‌ مركزي‌، 2/156). اين‌ كتاب‌ در 1975م‌ به‌ كوشش‌ ساسى‌ نصرلطف‌ و فيصل‌ عون‌ در قاهره‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌؛ 2. المحيط يا المجموع‌ المحيط بالتكليف‌ ، GAS) همانجا) يا المجموع‌ من‌ المحيط بالتكليف‌ (عبدالكريم‌ عثمان‌، 552) كه‌ تدوين‌ و تلخيص‌ و تنقيح‌ كتاب‌ المحيط بالتكليف‌ قاضى‌ عبدالجبار است‌. اين‌ كتاب‌ در 1965م‌ به‌ كوشش‌ هوبن‌1 در بيروت‌ و در همان‌ سال‌ به‌ كوشش‌ عمر سيد عزمى‌ در قاهره‌ به‌ طبع‌ رسيده‌ است‌؛ 3. كتاب‌ الكفاية يا الكفاية فى‌ علم‌ الكلام‌ ، GAS) همانجا؛ نشرية كتابخانة مركزي‌، همانجا). از اين‌ كتاب‌ اثري‌ در دست‌ نيست‌، ولى‌ ابن‌ ابى‌ الحديد عباراتى‌ از آن‌ در شرح‌ نهج‌ البلاغة نقل‌ كرده‌ است‌ (6/376- 377، 7/10، 13/315-316)؛ 4. المحيط فى‌ اصول‌ الدين‌ (ابن‌ مرتضى‌، همانجا)، كه‌ ظاهراً بايد همان‌ كتاب‌ المحيط بالتكليف‌ قاضى‌ عبدالجبار باشد (زرزور، 26، حاشيه‌)؛ 5. كتاب‌ التحرير كه‌ در كتاب‌ المعتمد فى‌ اصول‌ الدين‌ محمود بن‌ ملاحمى‌ از آن‌ نقل‌ شده‌ است‌ 393) S, , 2 EI).
از آراء كلامى‌ ابن‌ متويه‌ اعتقاد او به‌ عصمت‌ على‌(ع‌) است‌، بى‌آنكه‌ عصمت‌ را شرط امامت‌ بداند. ابن‌ ابى‌ الحديد به‌ نقل‌ از كتاب‌ الكفاية در اين‌ باره‌ مى‌نويسد: به‌ عقيدة محمد بن‌ متويه‌، على‌(ع‌) معصوم‌ است‌، ولى‌ واجب‌ العصمة نيست‌ و عصمت‌ شرط امامت‌ نيست‌. ميان‌ دو تعبير «زيد معصوم‌ است‌» و «زيد واجب‌ العصمة است‌» بايد تفاوت‌ گذاشت‌، زيرا مقصود از دومى‌ اين‌ است‌ كه‌ زيدامام‌ است‌ و چون‌ از شرايط امام‌ معصوم‌ بودن‌ است‌، بنابراين‌ واجب‌ است‌ كه‌ زيد معصوم‌ باشد و فرق‌ ميان‌ نظر شيعه‌ و معتزله‌ در همين‌ نكته‌ است‌ (ابن‌ ابى‌ الحديد، 6/376-377).
مآخذ: ابن‌ ابى‌ الحديد، عبدالحميد، شرح‌ نهج‌ البلاغة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1960-1961م‌؛ ابن‌ مرتضى‌، احمد، طبقات‌ المعتزلة، به‌ كوشش‌ زوزانا ديوالد ويلتسر، بيروت‌، 1380ق‌/1961م‌؛ بدوي‌، عبدالرحمان‌، مذاهب‌ الاسلاميين‌، بيروت‌، 1971م‌؛ حاكم‌ جشمى‌، «شرح‌ العيون‌»، فضل‌ الاعتزال‌ و طبقات‌ المعتزلة، به‌ كوشش‌ فؤاد سيد، تونس‌، 1393ق‌/1974م‌؛ زرزور، عدنان‌، مقدمه‌ بر متشابه‌ القرآن‌ قاضى‌ عبدالجبار همدانى‌، قاهره‌، دارالتراث‌؛ عثمان‌، عبدالكريم‌، نظرية التكليف‌، بيروت‌، 1391ق‌/1971م‌؛ منجد، صلاح‌الدين‌، معجم‌ المخطوطات‌ المطبوعة، بيروت‌، 1398ق‌/1986م‌؛ نشرية كتابخانة مركزي‌ دانشگاه‌ تهران‌ دربارة نسخه‌هاي‌ خطى‌، به‌ كوشش‌ محمدتقى‌ دانش‌ پژوه‌ و ايرج‌ افشار، تهران‌، 1341ش‌؛ نيز:
2 , S; GAS.
صمد موحد
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 4  صفحه : 1728
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست