اِبْن‌ِ قُرْقول‌، ابواسحاق‌ ابراهيم‌ بن‌ يوسف‌ بن‌ ابراهيم‌ وَهرانى‌ حَمزي‌ (505 -569ق‌/1111-1174م‌)، محدّث‌ و فقيه‌ مالكى‌. اصل‌ خاندان‌ او به‌ حمزه‌ از توابع‌ بجايه‌ باز مى‌گردد. وي‌ در المريه‌ متولد شد و در همانجا نشأت‌ يافت‌. سپس‌ به‌ مالقه‌ و بعد سبته‌ و از آنجا به‌ سَلا نقل‌ مكان‌ كرد و سرانجام‌ به‌ فاس‌ رفت‌ و همانجا درگذشت‌. او براي‌ كسب‌ علم‌ سفر بسيار كرد و بجز آنچه‌ ذكر شد، در ديگر نقاط مغرب‌ و اندلس‌ چون‌ مكناسه‌ و جزيرة شقر نيز به‌ تعلم‌ و تعليم‌ پرداخت‌ (ابن‌ ابار، 1/151- 152). از مشايخ‌ وي‌ ابومحمد ابن‌ عطيه‌، ابوبكر ابن‌ عربى‌، ابواسحاق‌ ابن‌ حُبيش‌ و ابوالحسن‌ ابن‌ باذش‌ را مى‌توان‌ نام‌ برد (نك: همانجا). او شاگردان‌ و راويان‌ بسياري‌ داشته‌ (همانجا) كه‌ از آن‌ جمله‌ يوسف‌ بن‌ محمدبن‌ شيخ‌ و عبدالعزيزبن‌ على‌سماتى‌ قابل‌ذكرند (ذهبى‌،20/520). تنها اثر شناخته‌ شدة ابن‌ قرقول‌، كتاب‌ مطالع‌ الانوار على‌ صحاح‌ الا¸ثار، در غريب‌ الحديث‌ است‌ كه‌ آن‌ را به‌ شيوة كتاب‌ مشارق‌ الانوار قاضى‌ عياض‌ نوشته‌ و در آن‌ به‌ مشكلات‌ احاديث‌ موطأ مالك‌، صحيح‌ بخاري‌ و صحيح‌ مسلم‌ و توضيح‌ لغات‌ مبهم‌ آنها پرداخته‌ است‌ (حاجى‌ خليفه‌، 2/1715). از اين‌ كتاب‌ چندين‌ نسخة خطى‌ در كتابخانه‌هاي‌ جامع‌ قرويين‌ فاس‌، توپكاپى‌ و چستربيتى‌ و جز آن‌ موجود است‌ (فاسى‌، 2/357، 3/129؛ ، TS شم 2820 ؛ آربري‌، شم 3561 ؛ GAL,I/457; I/633; .(GAL,S,
مآخذ: ابن‌ ابار، محمد، التكملة لكتاب‌ الصلة، قاهره‌، 1956م‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ ذهبى‌، محمد، سيراعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط و محمد نعيم‌ عرقسوسى‌، بيروت‌، 1405ق‌/1985م‌؛ فاسى‌، محمد عابد، فهرس‌ مخطوطات‌ خزانة القرويين‌، دارالبيضاء، 1400ق‌/1980م‌؛ نيز:
Arberry; GAL; GAL,S; TS.
محمود نوالى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا