اِبْن‌ِ قاضى‌ِ بَعْلَبَك‌، بدرالدين‌ مظفربن‌ عبدالرحمان‌ بن‌ ابراهيم‌، طبيب‌، فقيه‌ و حافظ قرآن‌ در سدة 7ق‌/13م‌. او را به‌ سبب‌ اينكه‌ پدرش‌ قاضى‌ بعلبك‌ بود، ابن‌ قاضى‌ بعلبك‌ خوانده‌اند. ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌ و ابن‌ عبري‌ به‌ رغم‌ اينكه‌ هر دو معاصر ابن‌ قاضى‌ بوده‌اند، مطلبى‌ دربارة تاريخ‌ تولد وي‌ نياورده‌اند. ابن‌ عبري‌ (275) تنها به‌ ذكر خلاصه‌اي‌ از زندگى‌ وي‌ و كتاب‌ مُفرّح‌ النفس‌ او اكتفا كرده‌ است‌، و بيشتر كسانى‌ كه‌ از ابن‌ قاضى‌ ذكري‌ به‌ ميان‌ آورده‌اند، به‌ گفته‌هاي‌ ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌ استناد كرده‌اند. ابن‌ قاضى‌ در دمشق‌ تولد و رشد يافت‌ و نزد مهذب‌الدين‌ عبدالرحيم‌ بن‌ على‌ دَخوار (د 628ق‌/1230م‌) طب‌ آموخت‌ و در آن‌ مهارت‌ يافت‌. در 622ق‌ كه‌ مهذب‌الدين‌ براي‌ معالجة ملك‌ الاشرف‌ موسى‌ ايوبى‌ (حك 626 -634ق‌؟/1229-1237م‌) نزد وي‌ رفت‌، ابن‌ قاضى‌ نيز با او همراه‌ شد. مدتى‌ بعد كه‌ به‌ شام‌ بازگشت‌، در بيمارستان‌ رقه‌ به‌ طبابت‌ مشغول‌ شد و در آنجا كتابى‌ دربارة خصوصيات‌ طبيعى‌ شهر رقه‌ ( مزاج‌ الرقّه‌ ) به‌ رشتة تحرير درآورد. وي‌ در دوران‌ اقامت‌ چند سالة خود در رقه‌، به‌ تحصيل‌ حكمت‌ نزد زين‌الدين‌ اعمى‌ پرداخت‌. چون‌ به‌ دمشق‌ بازگشت‌، در 635ق‌/1237م‌ به‌ خدمت‌ مظفرالدين‌ يونس‌ بن‌ مودود بن‌ الملك‌ العادل‌ فرا خوانده‌ شد و در 637ق‌ به‌ سمت‌ رياست‌ اطبا و جراخان‌ و چشم‌ پزشكان‌ گمارده‌ شد. ابن‌ قاضى‌ با داشتن‌ اين‌ مشاغل‌ همچنان‌ به‌ تحصيلات‌ خود در علم‌ پزشكى‌ ادامه‌ داد. در 645ق‌ نيز از سوي‌ ملك‌الصالح‌ ايوبى‌، امير دمشق‌، در مشاغل‌ پيشين‌ ابقا شد. او نزد ديگر اميران‌ ايوبى‌ دمشق‌ نيز از منزلت‌ خاصى‌ برخوردار بود و مقرري‌ ماهانه‌ داشت‌. در همين‌ مدت‌ در بيمارستان‌ نوري‌ به‌ معالجة بيماران‌ هم‌ مى‌پرداخت‌. ابن‌ قاضى‌ بعلبك‌ سپس‌ به‌ تحصيل‌ علوم‌ دينى‌ روي‌ آورد، به‌ همين‌ سبب‌ در خانه‌اي‌ در نزديكى‌ مدرسة قليجيه‌ اقامت‌ گزيد و به‌ آموختن‌ فقه‌، ادبيات‌، تفسير و قرائت‌ نزد شهاب‌الدين‌ ابوشامه‌ پرداخت‌ (ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌، 2/259-260) و ظاهراً تا آخر عمر به‌ همين‌ كار ادامه‌ داد. از تاريخ‌ درگذشت‌ او نيز آگاهى‌ در دست‌ نيست‌، اما همچنانكه‌ حاجى‌ خليفه‌ (2/1772) حدس‌ زده‌ است‌، مى‌بايست‌ پس‌ از 650ق‌/1252م‌ بوده‌ باشد.
ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌ او را به‌ پرهيزگاري‌ و دين‌داري‌ ستوده‌ است‌. از جمله‌ كارهاي‌ قابل‌ توجهى‌ كه‌ به‌ ابن‌ قاضى‌ بعلبك‌ نسبت‌ داده‌ مى‌شود، توسعة بيمارستان‌ نوري‌ و آب‌رسانى‌ِ آن‌ را مى‌توان‌ ذكر كرد. او خانه‌ - هاي‌ مجاور بيمارستان‌ را خريد و به‌ بيمارستان‌ ملحق‌ كرد و اتاقهاي‌ آن‌ را توسعه‌ داد (ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌، 2/260-262).
آثار: تنها اثري‌ كه‌ تاكنون‌ از ابن‌ قاضى‌ بعلبك‌ به‌ دست‌ آمده‌، كتابى‌ است‌ با عنوان‌ شرح‌ تذكرة المعرفة لابقراط. نسخه‌اي‌ از اين‌ اثر در كتابخانة قاسم‌ رجب‌ در بغداد موجود است‌ (نك: زركلى‌، 7/256). كتابى‌ نيز در كتابخانة رياض‌ با عنوان‌ شرح‌ مقدمة المعرفة لابقراط موجود است‌ كه‌ به‌ نظر زركلى‌ احتمالاً اين‌ هر دو يك‌ كتاب‌ هستند. علاوه‌ بر اين‌، آثار ديگري‌ نيز به‌ او نسبت‌ داده‌ شده‌ است‌: 1. مفرح‌ النفس‌ (ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌، 2/263). در كتابخانة سامى‌ ابراهيم‌ حداد در سوريه‌ كتابى‌ نيز با همين‌ عنوان‌ وجود دارد، ولى‌ از مؤلف‌ آن‌ به‌ نام‌ شرف‌الدين‌ محمد بن‌ عمر بغدادي‌ ياد شده‌ است‌. به‌ گفتة حداد (ص‌ 89) بورگل‌1 آن‌ را در زمرة آثار ابن‌ قاضى‌ بعلبك‌ دانسته‌ و گويا درصدد نشر آن‌ بوده‌ است‌؛ 2. شرح‌ كتاب‌ الاخلاط: ترجمة حنين‌ بن‌ اسحاق‌ )؛ GAL,S,I/368) 3. مقالة فى‌ مزاج‌ الرقة (ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌، 2/263)؛ 4. الملح‌ فى‌ الطب‌ (همانجا).
مآخذ: ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌، احمد، عيون‌ الانباء، به‌ كوشش‌ آوگوست‌ مولر، قاهره‌، 1299ق‌/1882م‌؛ ابن‌ عبري‌، گريگوريوس‌، تاريخ‌ مختصر الدول‌، به‌ كوشش‌ انطون‌ صالحانى‌، بيروت‌، 1890م‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ حداد، فريد سامى‌، فهرس‌ المخطوطات‌ الطبيةالعربية، حلب‌، 1404ق‌/1984م‌؛ زركلى‌، اعلام‌؛ نيز:
,S.
مهدي‌ سلماسى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا