اِبْن‌ِ قاصِح‌، ابوالبقاء نورالدين‌ على‌ بن‌ عثمان‌ بن‌ محمد عذري‌، (716-801ق‌/1316-1399م‌)، مقري‌ شافعى‌ مصر. آثار به‌ جا مانده‌ از ابن‌ قاصح‌ گوياي‌ آن‌ است‌ كه‌ وي‌ به‌ نجوم‌ و هيأت‌ و رياضيات‌ نيز آگاه‌ بوده‌ است‌. نام‌ او گاه‌ به‌ صورت‌ «على‌ بن‌ محمد بن‌ عثمان‌» (نك: ابن‌ قاصح‌، 413) و كنية وي‌ به‌ شكل‌ ابوالقاسم‌ و ابوالحسن‌ نيز آمده‌ است‌ (همو، 3، 413). او شاطبيه‌ را از مجدالدين‌ اسماعيل‌ كفتى‌ فرا گرفت‌ و از ميدومى‌، ابن‌ ابى‌ حوافر، رحبى‌ و مقدسى‌ اجازة روايت‌ يافت‌ (سخاوي‌، 5/260). ابن‌ قاصح‌ همچنين‌ قرائتهاي‌ دهگانه‌ و غير آن‌ را بر ابوبكر ابن‌ جندي‌ خواند (ابن‌ جزري‌، 1/555) و در جامع‌ ماردانى‌ به‌ تعليم‌ قرائت‌ پرداخت‌ (ابن‌ حجر، 4/72). وي‌ در اين‌ زمينه‌ شاگردانى‌ نيز تربيت‌ كرد، از جمله‌ برهان‌الدين‌ صالحى‌ كه‌ برخى‌ از تصانيف‌ وي‌ و آثار پيشينيان‌ را همچون‌: المستنير ابن‌ سِوار، ارشاد المبتدي‌ قلانسى‌ و الكافى‌ ابن‌ شريح‌، از او فرا گرفت‌ و روايت‌ نمود (سخاوي‌، همانجا). زراتيتى‌ و زين‌الدين‌ رضوان‌ نيز از شاگردان‌ ابن‌ قاصح‌ به‌ شمار مى‌روند (همانجا).
آثار چاپى‌: 1. تلخيص‌ الفوائد فى‌ شرح‌ اتراب‌ القصائد، كه‌ شرحى‌ است‌ بر رائية شاطبى‌ در رسم‌ مصحف‌ و نخستين‌ بار در 1973م‌ در مصر به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌؛ 2. سراج‌ القاري‌´ المبتدي‌ و تذكار المقري‌ المنتهى‌، كه‌ شرحى‌ است‌ بر شاطبيه‌ (حرز الامانى‌) و تأليف‌ آن‌ در 759ق‌ به‌ انجام‌ رسيده‌ است‌ (ابن‌ قاصح‌، 413). اين‌ كتاب‌ در 1293ق‌ در بولاق‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ و بارها تجديد چاپ‌ شده‌ است‌.
آثار خطى‌: 1. اتفاق‌ القراء، كه‌ دو نسخه‌ از آن‌ در كتابخانه‌هاي‌ انستيتوي‌ خاورشناسى‌ شوروي‌ و پترزبورگ‌ موجود است‌ (نك: خالدوف‌، شم )؛ GAL,S,II/212;221 2. تحفة الانام‌ فى‌ الوقف‌ على‌ الهمزة لحمزة وهشام‌، كه‌ نسخه‌هاي‌ آن‌ در كتابخانه‌هاي‌ بانكيپور، گارت‌ و آصفيه‌ محفوظ است‌ ( بانكيپور، شم 1293 ؛ حتى‌، شم 1216 ؛ ، GAL,S همانجا)؛ 3. تحفة الطلاب‌ فى‌ العمل‌ بربع‌ الاسطرلاب‌، كه‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ در دارالكتب‌ مصر يافت‌ مى‌شود (خديويه‌، 5/232)؛ 4. درة الافكار فى‌ معرفة اوقات‌ الليل‌ و النهار، كه‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ در موزة بريتانيا موجود است‌ (ريو، 523 -522 )؛ 5. قرة العين‌ فى‌ الفتح‌ و الامالة و بين‌ اللفظين‌. از اين‌ كتاب‌ نسخه‌هاي‌ بسياري‌ در دست‌ است‌ كه‌ از آن‌ ميان‌ مى‌توان‌ نسخه‌هاي‌دارالكتب‌ مصر، ازهريه‌وبرلين‌ را ذكركرد (خديويه‌، 1/109؛ ازهريه‌، 1/122؛ آلوارت‌، شم 550 -549 )؛ 6. مصطلح‌ الاشارات‌ فى‌ القراءات‌ الزوائد المروية عن‌ الثقات‌. دو نسخه‌ از آن‌ در كتابخانه‌هاي‌ آستان‌ قدس‌ (آستان‌، 2/234) و كوپريلى‌ (كوپريلى‌، 1/36) موجود است‌؛ 7. المنهل‌ العذب‌ المسيَّب‌ فى‌ شرح‌ العمل‌ بالربع‌ المجيَّب‌، كه‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانة واتيكان‌ موجود است‌ ، GAL,S) همانجا)؛ 8. نزهة المشتغلين‌ فى‌ احكام‌ النون‌ الساكنة و التنوين‌ (مرعشى‌، شم (3)/5479؛ تيموريه‌، 3/235).
ضمناً آثار ديگري‌ نيز در قرائت‌ و نجوم‌ به‌ ابن‌ قاصح‌ نسبت‌ داده‌ شده‌ كه‌ يافت‌ نشده‌اند (نك: سخاوي‌، همانجا؛ حاجى‌ خليفه‌، 2/1163، 2041).
مآخذ: آستان‌ قدس‌، فهرست‌؛ ابن‌ جزري‌، محمد، غاية النهاية، به‌ كوشش‌ گ‌. برگشترسر، قاهره‌، 1351ق‌/1932م‌؛ ابن‌ قاصح‌، على‌، سراج‌ القاري‌´، قاهره‌، 1401ق‌/1981م‌؛ ازهريه‌، فهرست‌؛ تيموريه‌، فهرست‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ ابن‌ حجر، احمد، انباء الغمر، حيدرآباد دكن‌، 1390ق‌/1970م‌؛ خديويه‌، فهرست‌؛ سخاوي‌، محمد، الضوء اللامع‌، قاهره‌، 1354ق‌؛ كوپريلى‌، خطى‌؛ مرعشى‌، خطى‌؛ نيز:
Ahlwardt; Bankipore; GAL,S; Hitti, Ph. K. et al., Descriptive Catalog of the Garrett Collection, Princeton, 1938; Khalidov; Rieu, Ch. Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum, London, 1894.
عباس‌ نقيئى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا