اِبْن‌ِ عيسى‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ احمد صَنْهاجى‌ (د 990ق‌/ 1582م‌)، اديب‌ و شاعر مراكشى‌. پدرش‌ اديبى‌ فاضل‌ بود (ابن‌ قاضى‌، درة الحجال‌، 1/106). ابن‌ عيسى‌ در دستگاه‌ حكومتى‌ سلطان‌ عبدالله‌ الغالب‌ بالله‌ (964-981ق‌) و سلطان‌ ابومروان‌ عبدالملك‌ (983- 986ق‌). از سلاطين‌ مغرب‌، شغل‌ دبيري‌ داشت‌ (سلاوي‌، 5/57؛ 2 EI) و در زمان‌ حكومت‌ ابوالعباس‌ احمدبن‌ محمد معروف‌ به‌ المنصور الذهبى‌ (986-1012ق‌) به‌ رياست‌ ديوان‌ (وزير القلم‌ الاعلى‌) برگزيده‌ شد (ابن‌ قاضى‌، همان‌، 2/226؛ مراكشى‌، 4/191). در همين‌ زمان‌ بود كه‌ وي‌ كتاب‌ الممدود و المقصور خود را به‌ وي‌ تقديم‌ داشت‌ (مقري‌، 9/311؛ ابن‌ سوده‌، 187).
اما پس‌ از چندي‌ مأمون‌، پسر و جانشين‌ منصور كه‌ فردي‌ عياش‌ و فاسد بود، به‌ علتى‌ نامعلوم‌ او را دستگير كرد و پس‌ از مصادرة اموالش‌ وي‌ را در فاس‌ به‌ زندان‌ افكند (وفرانى‌، 179؛ سلاوي‌، 5/169). ابن‌ عيسى‌ سرانجام‌ در زندان‌ درگذشت‌ (ابن‌ قاضى‌، همانجا) يا به‌ قول‌ مراكشى‌ (همانجا) به‌ فرمان‌ سلطان‌ به‌ قتل‌ رسيد. وفرانى‌ (ص‌ 166) 4 بيت‌ از اشعار او را در نكوهش‌ دنيا و پادشاهان‌ نقل‌ كرده‌ است‌ و ابن‌ قاضى‌ (همانجا، جذوة الاقتباس‌، 326) نثر او را بهتر از شعرش‌ دانسته‌ و خط وي‌ را ستوده‌ است‌.
از او آثاري‌ در دست‌ است‌: 1. بديع‌ الجوهر النفيس‌، نسخه‌اي‌ از آن‌ در دارالكتب‌ قاهره‌ موجود است‌؛ 2. الممدود و المقصور من‌ سَنا السلطان‌ المنصور، قسمتهايى‌ از آن‌ در فاس‌ موجود است‌ (زركلى‌، 6/7). به‌ گفتة زركلى‌ (همانجا) وي‌ شرحى‌ بر عينية ابن‌ سينا نيز داشته‌ است‌ كه‌ اثري‌ از آن‌ در دست‌ نيست‌.
مآخذ: ابن‌ سوده‌، عبدالسلام‌، دليل‌ مورخ‌ المغرب‌ الاقصى‌، قاهره‌، 1369ق‌/ 1950م‌؛ ابن‌ قاضى‌ مكناسى‌، احمد، جذوة الاقتباس‌، رباط، 1973م‌؛ همو، درةالحجال‌، به‌ كوشش‌ محمد الاحمدي‌ ابوالنور، تونس‌/قاهره‌، 1391ق‌/1971م‌؛ زركلى‌، اعلام‌؛ سلاوي‌، احمد، الاستقصاء، به‌ كوشش‌ جعفر ناصري‌ و محمد ناصري‌، دارالبيضاء، 1955م‌؛ مراكشى‌، عباس‌، الاعلام‌ بمن‌ حل‌ّ مراكش‌ و اغمات‌ من‌ الاعلام‌، فاس‌، 1356ق‌/1937م‌؛ مقري‌، احمد، نفح‌ الطيب‌، به‌ كوشش‌ يوسف‌ محمد بقاعى‌، بيروت‌، 1406ق‌/1986م‌؛ وفرانى‌، محمد، نزهة الحادي‌، به‌ كوشش‌ هوداس‌، رباط، مكتبة الطالب‌؛ نيز: . 2 EI
عباس‌ حجت‌ جلالى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا