responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 4  صفحه : 1546
ابن عمار، احمد
جلد: 4
     
شماره مقاله:1546



اِبْن‌ِ عَمّار، احمد بن‌ سيدي‌ عمار بن‌ عبدالرحمان‌ بن‌ عمار، فقيه‌ و اديب‌ الجزايري‌ سدة 12ق‌/18م‌. زندگى‌ وي‌ چنان‌ ناشناخته‌ است‌ كه‌ حتى‌ تاريخ‌ دقيقى‌ از زمان‌ تولد و وفات‌ وي‌ در دست‌ نيست‌، اما با توجه‌ به‌ اينكه‌ ابن‌ حمادوش‌، دوست‌ وي‌، در رحلة خود در 1159ق‌/1746م‌ تقريظ بر كتاب‌ خويش‌ الدرر على‌ المختصر را به‌ او نسبت‌ داده‌ و وي‌ را از علما شمرده‌ است‌ و نيز با عنايت‌ به‌ اينكه‌ مى‌دانيم‌ وي‌ در 1205ق‌/ 1791م‌ به‌ محمد خليل‌ تلمسانى‌ اجازه‌ داده‌ است‌، مى‌توان‌ نتيجه‌ گرفت‌ كه‌ در 1159ق‌ وي‌ حدود 40 سال‌ داشته‌ و تولدش‌ در حدود 1119ق‌/ 1707م‌ بوده‌ است‌ (نك: سعدالله‌، 2/234).
ابن‌ عمار در خانواده‌اي‌ اهل‌ علم‌ و ادب‌ پرورش‌ يافت‌ و در علم‌ و دين‌ پدر را مقتدا قرار داد. وي‌ صحيح‌ بخاري‌ را با واسطة دايى‌ خود محمد بن‌ سيد معروف‌ به‌ سيدي‌ هدي‌ المالكى‌ و نيز ابوعبدالله‌ محمد بن‌ هادي‌ از پدر روايت‌ كرده‌ است‌ (كتانى‌، 1/121؛ سعد الله‌، 2/233-234، 284).
ابن‌ عمار پس‌ از سفرهاي‌ متعدد و بهره‌گيري‌ از محضر علماي‌ شرق‌ و غرب‌ سرزمينهاي‌ اسلامى‌، به‌ عنوان‌ فقيه‌ و اديبى‌ عاليقدر در الجزاير نامور شد. وي‌ از ابوحفص‌ عمر بن‌ عقيل‌ باعلوي‌، حسن‌ بن‌ محمد سعيد كورانى‌، خليل‌ بن‌ محمد تونى‌، شمس‌الدين‌ حفنى‌، ابوالحسن‌ سندي‌ و ديگران‌ علم‌ آموخت‌ و به‌ وسيلة ابوعبدالله‌ منور تلمسانى‌ به‌ سلك‌ شاذليان‌ درآمد، همچنين‌ مبانى‌ عرفان‌ را در مصر از عبدالوهاب‌ عفيفى‌ فراگرفت‌ (كتانى‌، همانجا).
وي‌ در 1166ق‌/1753م‌ به‌ حج‌ رفت‌ و در اين‌ سفر حسين‌ ورتلانى‌ همراه‌ او بود. ابن‌ عمار در 1172ق‌ از حجاز به‌ مصر رفت‌ (حاج‌ صادق‌، 289 ، به‌ نقل‌ از كتانى‌؛ سعدالله‌، 2/235). محل‌ اقامت‌ وي‌ و آنچه‌ در فاصلة دو تاريخ‌ مذكور بر او گذشته‌ است‌، روشن‌ نيست‌.
مرتبة ابن‌ عمار در فقه‌ مالكى‌، حديث‌ و تفسير بدانجا رسيد كه‌ در فاصلة سالهاي‌ 1180-1184ق‌/1766-1770م‌ مفتى‌ الجزاير شد و به‌ عنوان‌ مدرس‌ و مفسر كتب‌ فقهى‌ به‌ تدريس‌ پرداخت‌ و كتبى‌ چون‌ مختصر خليل‌ و مختصر ابن‌ حاجب‌ را تدريس‌ مى‌كرد (همو، 2/69 -70، 234)، چنانكه‌ احمد غزال‌ مغربى‌ در 1182ق‌/1768م‌، در مجلس‌ درس‌ وي‌ در جامع‌ كبير الجزاير حاضر شد و از او كسب‌ فيض‌ كرد و قصيده‌اي‌ نيز در مدح‌ وي‌ سرود. ابن‌ عمار شاگردان‌ بسياري‌ داشت‌ و جمعى‌ همچون‌ عبدالستار بن‌ عبدالوهاب‌ مكى‌ هندي‌ و محمد خليل‌ تلمسانى‌ از او اجازه‌ دريافت‌ كردند. وي‌ در اجازه‌اي‌ كه‌ به‌ محمد خليل‌ مرادي‌ داده‌، نام‌ بسياري‌ از شيوخ‌ خود در مصر و حرمين‌ را ذكر كرده‌ است‌ (همو، 2/51، 193، 235، 283).
ابن‌ عمار در مقام‌ اديب‌ و شاعري‌ توانا، بارزترين‌ شخصيت‌ ادبى‌ قرن‌ 12ق‌ الجزاير است‌. او در ادب‌ خود را پيرو بوصيري‌، ابن‌ فارض‌ و فتح‌ ابن‌ خاقان‌ مى‌دانست‌ (حفناوي‌، 1/89، 91). دو تن‌ از ادباي‌ بزرگ‌ آن‌ ديار ابوالعباس‌ احمد منجلاتى‌ و محمد بن‌ محمد معروف‌ به‌ ابن‌ على‌ از استادان‌ وي‌ بوده‌اند و ابن‌ عمار با ابن‌ على‌ مجالس‌ انس‌ و مبادلات‌ شعري‌ داشته‌ است‌. تعلق‌ خاطر وي‌ به‌ استادش‌ ابن‌ على‌ تا حدي‌ است‌ كه‌ يكى‌ از آثار خود لواء النصر را با ياد و نام‌ او آغاز كرده‌ است‌ (حاج‌ صادق‌، 272 ؛ سعدالله‌، 2/316-317). به‌ هر تقدير ابن‌ عمار كه‌ در نثر و نظم‌، به‌ ويژه‌ در موشحات‌، بسيار توانا بود، اشعاري‌ در اين‌ قالب‌ در باب‌ مولد نبى‌(ص‌) و مدح‌ آن‌ حضرت‌ سروده‌ است‌. وي‌ در وصف‌ طبيعت‌ نيز دستى‌ داشت‌ و در گونه‌هاي‌ ديگر شعر نيز سخن‌ به‌ كمال‌ مى‌گفت‌ (حفناوي‌، 1/91؛ سعدالله‌، 2/305-306).
ابن‌ عمار در 1195ق‌/1781م‌ به‌ قصد توطن‌ و اقامت‌ در تونس‌ بدانجا رفت‌، اما حضور وي‌ در آنجا ديري‌ نپاييد و در سالهاي‌ آغازين‌ قرن‌ 13ق‌/19م‌، به‌ دلايلى‌ كه‌ روشن‌ نيست‌، از تونس‌ عزيمت‌ كرد و گويا به‌ مشرق‌ رفت‌. وي‌ در دورة اقامتش‌ در تونس‌ كتاب‌ تاريخ‌ خود را در سيرة على‌ باي‌ پاشا بن‌ حسن‌ تأليف‌ كرد (همو، 1/297، 2/377- 378).
آثار: 1. نحلة اللبيب‌ باخبار الرحلة الى‌ الحبيب‌. اين‌ اثر به‌ نام‌ رحلة نيز معروف‌ است‌. مقدمة آن‌ در 1320ق‌/1902م‌؛ در الجزيره‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ كه‌ در آن‌ ابن‌ عمار به‌ وصف‌ علاقه‌ و اشتياق‌ خود به‌ حرمين‌ شريفين‌ و رسول‌ اكرم‌(ص‌) پرداخته‌ است‌. اشعار موشح‌ مولدي‌ و مدايح‌ رسول‌ اكرم‌(ص‌) نيز در آن‌ فراوان‌ است‌. قسمتهاي‌ ديگر اين‌ اثر از بين‌ رفته‌ است‌. 2. اجازة لمحمد خليل‌ المرادي‌، كه‌ سعدالله‌ متن‌ اين‌ اجازه‌ را در مجلة الثقافة (1978م‌، شم 45) به‌ چاپ‌ رسانيده‌ است‌. 3. رسالة فى‌ مسألة وقف‌، كه‌ همراه‌ رسالة الرد على‌ الوهابية از اسماعيل‌ تميمى‌ در تونس‌ چاپ‌ شده‌ است‌.
آثار منسوب‌: علاوه‌ بر آثار مذكور، اين‌ آثار نيز به‌ او نسبت‌ داده‌ شده‌ است‌: 1. لواء النصر فى‌ فضلاء العصر. وي‌ آن‌ را در شرح‌ زندگى‌ رجال‌ علم‌ و ادب‌ و قضا و شعر نوشته‌ كه‌ شرح‌ حال‌ رجال‌ زمان‌ وي‌ و يك‌ قرن‌ قبل‌ از آن‌ است‌ (سعدالله‌، 2/1/371؛ II/689 )؛ GAL,S, 2. منتخب‌ الاسانيد يا مقاليد الاسانيد. اين‌ اثر ثبت‌ ابن‌ عمار است‌ كه‌ شاگردش‌ ابراهيم‌ بن‌ عبدالله‌ سياله‌ آن‌ را گردآوري‌ كرده‌ و كتانى‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ را در اختيار داشته‌ است‌ (كتانى‌، 2/590)؛ 3. رسالة فى‌ الطريقة الخلوتية، كه‌ كتانى‌ به‌ او نسبت‌ داده‌ است‌ (نك: حاج‌ صادق‌، 290 )؛ 4. ديوان‌، كه‌ ابن‌ عمار خود در ضمن‌ ديباچة رحله‌ اش‌ به‌ آن‌ اشاره‌ دارد و در آن‌ موشحات‌ و قصايدي‌ در مدح‌ حضرت‌ رسول‌(ص‌) و اشعاري‌ ديگر آورده‌ است‌ (حفناوي‌، 1/91)؛ 5. حاشية على‌ الخفاجى‌ (در ادبيات‌)، كه‌ شاگردش‌ ابوراس‌ الناصر در كتاب‌ خود فتح‌الاله‌ از آن‌ ياد كرده‌ است‌ (سعدالله‌، 2/240)؛ 6. حاشية على‌ صحيح‌ الخاري‌، كه‌ ابن‌ ابى‌ شنب‌ از آن‌ ياد كرده‌ است‌ (نك: همو، 2/31)؛ 7. وي‌ همچنين‌ بر كتاب‌ الدرر على‌ المختصر ابن‌ حمادوش‌ در منطق‌ تقريظى‌ داشته‌ است‌ (همو، 2/190).
مآخذ: حفناوي‌، ابوالقاسم‌ محمد، تعريف‌ الخلف‌ برجال‌ السلف‌، تونس‌، 1405ق‌/ 1985م‌؛ سعدالله‌، ابوالقاسم‌، تاريخ‌ الجزائر الثقافى‌، الجزاير، 1985م‌؛ كتانى‌، عبدالحى‌، فهرس‌ الفهارس‌ و الاثبات‌ به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1402ق‌/ 1982م‌؛ نيز:
,S; V adj - Sadok, M., X Le Mawlid d'apr I s le mufti - po I te d' Alger Ibn, q Amm ? r n , M E langes Louis Massignon, Damascus, 1957.
فرامرز حاج‌ منوچهري‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 4  صفحه : 1546
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست