اِبْن‌ِ صَبّاغ‌، ابونصر عبدالسيد بن‌ محمد بغدادي‌ (400-477ق‌/ 1010-1084م‌)، فقيه‌ شافعى‌. ابوالفدا (2/186) نام‌ وي‌ را يوسف‌ ضبط كرده‌ است‌. وي‌ در بغداد متولد شد و از افرادي‌ چون‌ ابوالحسين‌ محمد ابن‌ حسين‌ فضل‌ قَطّان‌ و ابوعلى‌ حسن‌ بن‌ شاذان‌ حديث‌ شنيد و نزد قاضى‌ ابوالطيب‌ طاهر بن‌ عبدالله‌ طبري‌ فقه‌ آموخت‌ (ابن‌ جوزي‌، 9/12؛ ذهبى‌، سير، 18/464؛ سبكى‌،3/231). ابن‌ جوزي‌ (همانجا) وي‌ را همپاية ابواسحاق‌ شيرازي‌، فقيه‌ بزرگ‌ شافعى‌، دانسته‌ است‌. ابن‌ عقيل‌ حنبلى‌ نيز او را يكى‌ از سه‌ فردي‌ دانسته‌ كه‌ با آنان‌ ملاقات‌ داشته‌ و داراي‌ شرايط اجتهاد مطلق‌ بوده‌اند (سبكى‌، همانجا). اينكه‌ قاضى‌ القضاة ابن‌ ماكولا در 444ق‌/1053م‌ شهادت‌ وي‌ را نافذ شمرده‌ (ابن‌ جوزي‌، 8/154) و ابن‌ جوزي‌ (9/12) او را مدح‌ كرده‌، بيانگر مقبوليت‌ شخصيت‌ او نزد ايشان‌ است‌. درپى‌ گشايش‌ نظامية بغداد در 10 ذيقعدة 459ق‌/23 سپتامبر 1067 و امتناع‌ اولية ابواسحاق‌ شيرازي‌ از تدريس‌، ابن‌ صباغ‌ به‌ عنوان‌ نخستين‌ مدرس‌ نظاميه‌ در آنجا به‌ تدريس‌ پرداخت‌ (همو، 8/246)، اما پس‌ از 20 روز با كوشش‌ شاگردان‌ ابواسحاق‌، وي‌ به‌ تدريس‌ در نظاميه‌ راضى‌ گرديد و ابن‌ صباغ‌ بركنار شد (همو 8/247). از اين‌ تاريخ‌ تا 13 شعبان‌ 467ق‌/3 آوريل‌ 1075م‌ كه‌ به‌ همراه‌ مؤيد الملك‌ فرزند نظام‌ الملك‌ و ابواسحاق‌ و ساير بزرگان‌ در مراسم‌ بيعت‌ خليفه‌ المقتدي‌ بامرالله‌ حضور يافت‌ (قلقشندي‌، 2/1)، دربارة او اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌. در 476ق‌/1083م‌ پس‌ از مرگ‌ ابواسحاق‌ به‌ حكم‌ مؤيد الملك‌ مدت‌ كوتاهى‌ ابوسعدِ متولى‌، عهده‌دار تدريس‌ در نظاميه‌ شد (ابن‌ خلكان‌، 3/133)، اما با دستور نظام‌ الملك‌ مبنى‌ بر مقدم‌ داشتن‌ ابن‌ صباغ‌ بر ابوسعد، تدريس‌ در نظاميه‌ به‌ او واگذار شد (اسنوي‌، 2/131)، تا اينكه‌ بعد از مدتى‌ تدريس‌ در 477ق‌ به‌ علت‌ نابينايى‌ وي‌، ابوسعد دوباره‌ به‌ جاي‌ او عهده‌دار تدريس‌ در نظاميه‌ گرديد (همانجا). ابن‌ صباغ‌ به‌ تشويق‌ خانواده‌اش‌ براي‌ پس‌ گرفتن‌ اين‌ مقام‌ به‌ قصد ديدار با نظام‌الملك‌ عازم‌ اصفهان‌ شد، اما نظام‌الملك‌ درخواست‌ او را نپذيرفت‌ و دستور داد تا مدرسه‌اي‌ ديگر براي‌ وي‌ ساخته‌ شود. ابن‌ صباغ‌ به‌ بغداد بازگشت‌ و 3 روز بعد از مراجعت‌ (سبكى‌، 2/231) درگذشت‌ و در خانه‌اش‌ در درب‌ سلولى‌ كرخ‌ دفن‌ شد، اما بعد جسد وي‌ به‌ مقبرة باب‌ حرب‌ بغداد انتقال‌ يافت‌ (ابن‌ جوزي‌، 9/13).
ابن‌ صباغ‌ احتمالاً مسافرتهاي‌ علمى‌ نيز داشته‌ است‌ و نوشته‌اند كه‌ مشيخة ابن‌ عرفه‌ را در اصفهان‌ تدريس‌ كرده‌ است‌ (ابن‌ دمياطى‌، 163). از شاگردان‌ مشهور وي‌ مى‌توان‌ از فرزندش‌ على‌، ابونصر غازي‌، اسماعيل‌ بن‌ احمد معروف‌ به‌ ابن‌ سمرقندي‌، مؤتمن‌ بن‌ احمد، معروف‌ به‌ ساجى‌، ابوعلى‌ حسن‌ بن‌ ابراهيم‌ فارقى‌، ابوبكر محمد بن‌ احمد شاشى‌ و ابومحمد قاسم‌ بن‌ على‌ بصري‌ صاحب‌ مقامات‌ حريري‌ را نام‌ برد (ذهبى‌، سير، 18/464؛ همو، العبر، 2/391، 433؛ ابن‌ دمياطى‌، 3؛ ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، 1/321). خطيب‌ بغدادي‌ با وجود اينكه‌ به‌ سال‌ از وي‌ بزرگ‌تر بوده‌، از او روايت‌ كرده‌ است‌ (ابن‌ دمياطى‌، 163). سبكى‌ (3/232-237) برخى‌ از آراء خاص‌ وي‌ را آورده‌ است‌، از جمله‌ اينكه‌ او بيع‌ باب‌ تعليق‌ ايجاب‌ را (يعنى‌ اينكه‌ فروشنده‌، ايجاب‌ خود را منوط به‌ قبول‌ خريدار كند) صحيح‌ نمى‌شمرده‌ و نيز معتقد بوده‌ كه‌ اگر كسى‌ روزه‌اي‌ نذر كند و شمار روزهاي‌ آن‌ نذر را معين‌ ننمايد، روزة يك‌ روز كافى‌ نيست‌ و چون‌ كمترين‌ حد روزة شرعى‌ 3 روز است‌، بايد 3 روز روزه‌ بگيرد.
آثار: گرچه‌ آثاري‌ چون‌ الشامل‌ در فروع‌ فقه‌ شافعى‌، الكامل‌ در خلاف‌ شافعيه‌ و جنفيه‌، تذكرة العالم‌، الطريق‌ السالم‌ (ابن‌ جوزي‌، 9/12)، كفاية المسائل‌ يا السائل‌ (ابن‌ اثير، 10/141؛ ابن‌ دمياطى‌، همانجا) و العدة يا العمدة (ابن‌ خلكان‌، 3/217؛ ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، 1/270؛ قس‌: سبكى‌، 3/230) به‌ وي‌ نسبت‌ داده‌ شده‌ و به‌ گفتة سبكى‌ (3/233) فتاوي‌ ابن‌ صباغ‌ توسط برادرزاده‌اش‌ جمع‌آوري‌ شده‌ بود، اما جز الشامل‌ و الطريق‌ السالم‌ از ديگر آثار وي‌ چيزي‌ در دست‌ نيست‌. برخى‌ نسخه‌هاي‌ كتاب‌ الشامل‌ در كتابخانه‌هاي‌ توپكاپى‌ به‌ شمارة 4356 II/652) )، TS, ليدن‌ ( ورهووه‌، )، VII/327 دارالكتب‌ مصر (خديويه‌، 3/234؛ سيد، 1/305، 306) وجود دارد و يك‌ نسخة خطى‌ از كتاب‌ الطريق‌ السالم‌ الى‌ الله‌ در كتابخانة اياصوفيا موجود است‌ (همو، 1/172). گفتنى‌ است‌ كه‌ حاجى‌ خليفه‌ (1/104) كتابى‌ با عنوان‌ الاشعار بمعرفة اختلاف‌ علماء الامصار را به‌ وي‌ نسبت‌ داده‌ كه‌ در منابع‌ ديگر ديده‌ نمى‌شود.
مآخذ: ابن‌ اثير، الكامل‌؛ ابن‌ جوزي‌، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، حيدرآباد دكن‌، 1359ق‌؛ ابن‌ خلكان‌، وفيات‌؛ ابن‌ دمياطى‌، احمد، المستفاد من‌ ذيل‌ تاريخ‌ بغداد، به‌ كوشش‌ قيصر ابوفرح‌، بيروت‌، 1399ق‌/1978م‌؛ ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، ابوبكر، طبقات‌ الشافعية، به‌ كوشش‌ عبدالعليم‌ خان‌، حيدرآباد دكن‌، 1398ق‌/1978م‌؛ ابوالفدا، اسماعيل‌، المختصر فى‌ اخبار البشر، بيروت‌، دارالمعرفة؛ اسنوي‌، عبدالرحيم‌، طبقات‌ الشافعية، به‌ كوشش‌ عبدالله‌ الجبوري‌، بغداد، 1391ق‌/1971م‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ خديويه‌، فهرست‌؛ ذهبى‌، محمد، سيراعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط و محمد نعيم‌ العرقسوسى‌، بيروت‌، 1405ق‌/1985م‌؛ همو، العبر، به‌ كوشش‌ محمد سعيد بن‌ بسيونى‌، بيروت‌، 1405ق‌/1985م‌؛ سبكى‌، عبدالوهاب‌، طبقات‌ الشافعية الكبري‌، قاهره‌، 1324ق‌؛ سيد، فهرس‌ المخطوطات‌ المصورة، قاهره‌، 1954م‌؛ قلقشندي‌، احمد، مآثر الانافة، به‌ كوشش‌ عبدالستار احمد فراج‌، كويت‌، 1964م‌؛ نيز: Voorhoeue. TS;
محمدهادي‌ مؤذن‌ جامى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا