اِبْن‌ِ شَعّار، ابوالبركات‌ كمال‌ الدين‌، مبارك‌ بن‌ احمد بن‌ حمدان‌ موصلى‌ (صفر 593 - جمادي‌ الا¸خر 654/ دسامبر 1196- ژوئن‌ 1256)، اديب‌ و مورخ‌. وي‌ در موصل‌ زاده‌ شد و در حلب‌ درگذشت‌ (يونينى‌، 1/33؛ ذهبى‌، 3/274). از جزئيات‌ زندگى‌ و استادان‌ و آموخته‌هاي‌ او هيچ‌ اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌. تنها مى‌دانيم‌ كه‌ در 628ق‌ در اربل‌ منصبى‌ ديوانى‌ داشته‌ است‌ (نك: ابن‌ خلكان‌، 4/150؛ قس‌: عزاوي‌، 1/75). شهرت‌ وي‌ عمدتاً ناشى‌ از كتاب‌ عقود الجمان‌ فى‌ شعراءِ هذا الزمان‌ است‌. ابن‌ فُوَطى‌ روايت‌ مى‌كند كه‌ ابن‌ شعّار مدت‌ 50 سال‌ درسفر و حضر به‌ گردآوري‌ شرح‌ احوال‌ و گزيدة اشعار شاعران‌ عصر خويش‌ مشغول‌ بوده‌ است‌ ( تلخيص‌، «كتاب‌ الكاف‌»، 241). از روايات‌ منابع‌ چنين‌ برمى‌آيد كه‌ وي‌ براي‌ آگاهى‌ از شرح‌ حال‌ و آثار شاعران‌ و بزرگان‌ عصر خويش‌ كه‌ احياناً برخى‌ از آنان‌ مناصب‌ حكومتى‌ نيز داشتند (عزاوي‌، همانجا)، اغلب‌ خود به‌ ديدار آنان‌ مى‌شتافته‌ تا از زبان‌ ايشان‌ شرح‌ حال‌ و گزيده‌اي‌ از اشعارشان‌ را بشنود و در كتاب‌ خود بياورد. برخى‌ از اين‌ ملاقاتها را ابن‌ فوطى‌ ( تلخيص‌، 4(1)/248، 548، 633) و يونينى‌ (1/334- 335) نقل‌ كرده‌اند. وي‌ ظاهراً با ابن‌ خلكان‌ (ه م‌) كه‌ معاصر او بوده‌، دوستى‌ و همنشينى‌ داشته‌ و بى‌شك‌ به‌ همين‌ دليل‌ ابن‌ خلكان‌ او را «صاحبنا» خوانده‌ است‌ (6/65).
ابن‌ شعار نخست‌ ذيلى‌ به‌ معجم‌ الشعراء مرزبانى‌ (د 384ق‌) با عنوان‌ تحفة الوزراء نگاشت‌ و در آن‌ به‌ شرح‌ حال‌ و آثار شاعران‌ تا 600ق‌/ 1203م‌ پرداخت‌ (ابن‌ فوطى‌، تلخيص‌، 4(3)/10). و پس‌ از اتمام‌ آن‌ در 631ق‌ (حاجى‌ خليفه‌، 2/1734) به‌ تأليف‌ عقود الجمان‌ پرداخت‌ (ابن‌ فوطى‌، تلخيص‌، «كتاب‌ الكاف‌»، همانجا) و در آن‌ به‌ گفتة خود وي‌ (نك: عزاوي‌، همانجا؛ جامعه‌، 2/186) شرح‌ حال‌ و آثار شاعرانى‌ را نوشت‌ كه‌ سدة 7ق‌ را درك‌ كرده‌ بودند. از اين‌ رو نظر بروكلمان‌ GAL,S,) كه‌ تحفة الوزراء را با عقود الجمان‌ يكى‌ انگاشته‌، صحيح‌ به‌ نظر نمى‌رسد. عقود الجمان‌ كه‌ مورد استفادة مؤلفانى‌ چون‌ ابن‌ صابونى‌ (ص‌ 253-254)، ابن‌ ابى‌ الوفا (1/298، 2/95، 198)، ابن‌ فوطى‌ ( تلخيص‌، 4(1)/218، 248، 548، 633، 4(2)/778، 937، 4(3)/40) و حتى‌ ابن‌ خلكان‌ (6/65، 138، 7/38، 93، 236) بوده‌، در 10 جلد و به‌ ترتيب‌ حروف‌ الفبا نوشته‌ شده‌ است‌. نسخه‌اي‌ از آن‌، بجز جلدهاي‌ 2 و 8، به‌ شماره‌هاي‌ 2323 تا 2330 در كتابخانة اسعد افندي‌ موجود است‌ (عزاوي‌، 76؛ ، GAL,S همانجا). در پاره‌اي‌ مآخذ دو اثر مختلف‌ به‌ نامهاي‌ عقود الجمان‌ فى‌ شعراءِ هذا الزمان‌ و قلائد الجمان‌ فى‌ فرائد شعراء هذا الزمان‌ به‌ وي‌ نسبت‌ داده‌ شده‌ (بغدادي‌، 2/3؛ كحاله‌، 8/171)، اما با توجه‌ به‌ اينكه‌ مؤلف‌ خود در مقدمة عقود الجمان‌ آن‌ را قلائد الجمان‌ فى‌ فرائد شعراء هذا الزمان‌ ناميده‌ (جامعه‌، همانجا)، چنين‌ به‌ نظر مى‌رسد كه‌ يك‌ اثر دو عنوان‌ يافته‌، ولى‌ نام‌ عقود الجمان‌ شهرت‌ بيشتري‌ پيدا كرده‌ است‌. يونينى‌ نيز كتابى‌ به‌ نام‌ قلائد الفرائد را به‌ ابن‌ شعّار نسبت‌ داده‌ (1/334) كه‌ آن‌ هم‌ ظاهراً همين‌ اثر است‌. حاجى‌ خليفه‌ (1/383) و بغدادي‌ (همانجا) تذكره‌اي‌ را نيز در 12 جلد به‌ ابن‌ شعّار نسبت‌ داده‌اند كه‌ در هيچ‌يك‌ از منابع‌ كهن‌ اشاره‌اي‌ به‌ آن‌ نشده‌ است‌.
مآخذ: ابن‌ ابى‌ الوفاء، عبدالقادر، الجواهر المضيئة، حيدرآباد دكن‌، 1332ق‌؛ ابن‌ خلكان‌، وفيات‌؛ ابن‌ صابونى‌، محمد، تكملة اكمال‌، به‌ كوشش‌ مصطفى‌ جواد، عراق‌، 1377ق‌/1957م‌؛ ابن‌ عماد، عبدالحى‌، شذرات‌ الذهب‌، قاهره‌، 1351ق‌؛ ابن‌ فوطى‌، عبدالرزاق‌، تلخيص‌ مجمع‌ الا¸داب‌، به‌ كوشش‌ مصطفى‌ جواد، دمشق‌، 1382ق‌؛ همو، همان‌، «كتاب‌ الكاف‌»، به‌ كوشش‌ حافظ محمد عبدالقدوس‌، 1358ق‌/1939م‌؛ بغدادي‌، هديه‌؛ جامعه‌، خطّى‌ (تاريخ‌)؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ ذهبى‌، محمد، العبر، به‌ كوشش‌ محمد سعيد بن‌ بسيونى‌، بيروت‌، 1985م‌؛ عزاوي‌، عباس‌، التعريف‌ بالمورخين‌، عراق‌، 1376ق‌؛ كحاله‌، عمررضا، معجم‌ المؤلفين‌، بيروت‌، 1957م‌؛ يونينى‌، موسى‌، ذيل‌ مرا¸ة الزمان‌، حيدرآباد دكن‌، 1374ق‌/1954م‌؛ نيز: GAL,S.
بشري‌ حشمت‌ پسند
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا