اِبْن‌ِ شَرْقى‌، ابوحامد نيشابوري‌، احمد بن‌ محمد حسين‌ (240- 325ق‌/854 937م‌)، محدث‌ شافعى‌ مذهب‌. از آنجا كه‌ وي‌ ساكن‌ محله‌اي‌ در شرق‌ بود، او را ابن‌ شرقى‌ خوانده‌اند (سمعانى‌، 8/83؛ ياقوت‌، 3/279). وي‌ در شهرهاي‌ مختلف‌ در محضر دانشمندان‌ بسياري‌ به‌ فراگرفتن‌ حديث‌ پرداخت‌ و پس‌ از چندي‌ در اين‌ علم‌ يگانة عصر خود شد (سمعانى‌، 8/85؛ ابن‌ جوزي‌، 6/289). در نيشابور از محمد بن‌ يحيى‌ ذُهلى‌، عبدالرحمان‌ بن‌ بشربن‌ حكم‌، احمد بن‌ ازهر، احمد بن‌ يوسف‌ سلمى‌، احمد بن‌ حفض‌ بن‌ عبدالله‌ و جز آنان‌ حديث‌ شنيد (خطيب‌ بغدادي‌، 4/426؛ ذهبى‌، سير، 15/37، 38). چنانكه‌ از قراين‌ برمى‌آيد، بيشتر دانش‌ خود را از مسلم‌ بن‌ حجاج‌ نيشابوري‌ فراگرفته‌ است‌ و از اين‌ رو اغلب‌ منابع‌ ازوي‌ به‌ عنوان‌ «شاگرد مسلم‌» ياد كرده‌اند (سمعانى‌، ياقوت‌، همانجاها؛ ابن‌ اثير، 2/17). ابن‌ شرقى‌ ابتدا به‌ ري‌ مسافرت‌ كرد و از ابوحاتم‌ رازي‌ حديث‌ شنيد. به‌ همين‌ ترتيب‌ در بغداد از محمد بن‌ اسحاق‌ صاغانى‌، عباس‌ بن‌ محمد دوري‌، عبدالله‌ بن‌ محمّد بن‌ شاكر و احمد بن‌ ابى‌ خيثمه‌، در كوفه‌ از ابوحازم‌ احمد بن‌ ابى‌ غرزه‌ و معاصران‌ وي‌، و در مكه‌ از عبدالله‌ بن‌ ابى‌ مَسّره‌، استماع‌ حديث‌ نمود (سمعانى‌، همانجا؛ ذهبى‌، تذكره‌، 3/821). ابن‌ شرقى‌ بسيار به‌ حج‌ مى‌رفت‌ و در راه‌ مكه‌ به‌ املاي‌ حديث‌ مى‌پرداخت‌ و همراهان‌ مى‌نوشتند.
افراد متعددي‌ از او روايت‌ كرده‌اند: از جمله‌ ابوالعباس‌ ابن‌ عقده‌، ابواحمد عَسّال‌، ابواحمد ابن‌ عدي‌، ابوعلى‌ نيشابوري‌، زاهد بن‌ احمد سرخسى‌، حسن‌ بن‌ احمد مَخلَدي‌، محمد بن‌ عبدالله‌ جوزقى‌، ابوالحسن‌ علوي‌، ابواحمد حاكم‌ و ابوالحسين‌ حجاجى‌ (ابن‌ جوزي‌، سمعانى‌، همانجاها؛ ذهبى‌، سير، 15/38).
او در شناختن‌ حديثهاي‌ صحيح‌ از ساختگى‌ تبحر خاصى‌ داشت‌، تا آنجا كه‌ ابن‌ خزيمه‌ (د 311ق‌/923م‌) وي‌ را ملاك‌ و معيار تشخيص‌ حديث‌ صحيح‌ از دروغين‌ دانسته‌ است‌ (خطيب‌ بغدادي‌، 4/427). دارقطنى‌ وثاقت‌ و امانت‌ او را در نقل‌ حديث‌ ستوده‌ و كلام‌ ابن‌ عقده‌ را كه‌ در تضعيف‌ ابن‌ شرقى‌ بيان‌ شده‌، مردود دانسته‌ است‌ (ذهبى‌، سير، 15/39، همو، تذكره‌، 3/822؛ همو، ميزان‌، 1/156). خطيب‌ بغدادي‌ (4/426، 427) نيز وي‌ را توثيق‌ كرده‌، و ابن‌ عدي‌ گفته‌ كه‌ كسى‌ را در حفظ حديث‌ و بيان‌ آن‌ همانند او نيافته‌ است‌ (ذهبى‌، تذكره‌، همانجا).
تنها اثر وي‌ احاديث‌ من‌ المسند الصحيح‌ است‌ كه‌ فقط 4 برگ‌ آن‌ به‌ صورت‌ دست‌ نوشته‌اي‌ در ظاهريه‌ موجود است‌ (ظاهريه‌، 402، 403).
مآخذ: ابن‌ اثير، اللباب‌، قاهره‌، 1356ق‌؛ ابن‌ جوزي‌، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، حيدرآباد دكن‌، 1357ق‌/1938م‌؛ خطيب‌ بغدادي‌، احمد، تاريخ‌ بغداد، قاهره‌، 1349ق‌، ذهبى‌، محمد، تذكرة الحفاظ، حيدرآباد دكن‌، 1333-1334ق‌؛ همو، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط و ابراهيم‌ ذيبق‌، بيروت‌، 1404ق‌/ 1984م‌؛ همو، ميزان‌ الاعتدال‌، به‌ كوشش‌ على‌ محمد بجاوي‌، بيروت‌، 1382ق‌/ 1963م‌؛ سمعانى‌، عبدالكريم‌، الانساب‌، حيدرآباد دكن‌، 1397ق‌/ 1977م‌؛ ظاهريه‌، خطى‌ (مجاميع‌)؛ ياقوت‌، بلدان‌. حسن‌ صفري‌ نادري‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا