responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 3  صفحه : 978
ابن بطه قمی
جلد: 3
     
شماره مقاله:978



اِبْن‌ِ بُطّة قُمى‌، ابوجعفر محمد بن‌ جعفر بن‌ احمد، محدث‌ شيعى‌ سدة 4ق‌/10م‌. از شناخت‌ استادان‌ و مشايخ‌ و نيز شاگردان‌ و روايت‌ كنندگان‌ از او مى‌توان‌ حدس‌ زد كه‌ وي‌ احتمالاً در اواخر سدة 3ق‌/9م‌ متولد شده‌ و در نيمة اول‌ سدة 4ق‌ درگذشته‌ است‌. وي‌ كه‌ به‌ «مؤدب‌» نيز شهرت‌ داشته‌ در قم‌ مى‌زيسته‌ و به‌ دانش‌ و ادب‌ معروف‌ بوده‌ است‌ (نجاشى‌، 372). گويا زمانى‌ در بغداد زيسته‌ است‌ چرا كه‌ برخى‌ در بغداد از او دانش‌ آموخته‌ و اجازه‌ روايت‌ يافته‌اند (همو، 373). تقريباً در تمام‌ منابع‌ رجالى‌ شيعى‌ ابن‌ بُطّه‌ به‌ ايمان‌ و پارسايى‌ ستوده‌ شده‌ است‌. در عين‌ حال‌ غالب‌ رجال‌شناسان‌ شيعى‌ او را «ضعيف‌» دانسته‌ و گفته‌اند كه‌ وي‌ روايات‌ را سهل‌انگارانه‌ نقل‌ كرده‌ و لذا در احاديث‌ منقول‌ او اشتباه‌ بسيار هست‌ (همانجا؛ مجلسى‌، 163؛ مامقانى‌، 2/92)، اما برخى‌ از رجال‌شناسان‌ متأخر وي‌ را «ثقه‌» ياد كرده‌اند (كاظمى‌، 231). با اينهمه‌ ابن‌ بطه‌ در سلسلة راويان‌ كسانى‌ چون‌ ابن‌ بابويه‌ قمى‌ (1/33، 69، 156، 195، 282، 285، 338)، شيخ‌ مفيد (ص‌ 6، 52، 64، 83، 88) و طوسى‌ ( الاستبصار، 1/466؛ لتهذيب‌، 3/66 -67؛ الفهرست‌، 9، 40) قرار دارد.
ابن‌ بطه‌ از تنى‌ چند از راويان‌ بنام‌ شيعى‌ روايت‌ كرده‌ است‌ كه‌ عبارتند از: احمد بن‌ ابى‌ عبدالله‌ برقى‌ (ابن‌ بابويه‌، 1/33)، محمد بن‌ حسن‌ صفار (همو، 1/156)، محمد بن‌ على‌ بن‌ محبوب‌ (همو، 1/282)، محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ عمران‌ (مفيد، 64)، محمد بن‌ احمد بن‌ يحيى‌ (طوسى‌، الفهرست‌، 164)، حسن‌ بن‌ على‌ بن‌ شعيب‌ صايغ‌ (همو، التهذيب‌، 6/75) و حسين‌ بن‌ حسن‌ بن‌ ابان‌ قمى‌ (آقابزرگ‌، طبقات‌، 254). وي‌ از محمد بن‌ عبدالرحمان‌ بن‌ قبة متكلم‌ شيعى‌ نيز استفاده‌ كرده‌ است‌ (نجاشى‌، 375).
راويانى‌ كه‌ از او روايت‌ كرده‌اند از اين‌ قرارند: حسن‌ بن‌ حمزة علوي‌ طبري‌ (د 358ق‌/969م‌)، ابوالمفضل‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ مطلب‌ شيبانى‌ (طوسى‌، الفهرست‌، 40؛ نجاشى‌، 373)، سمع‌ بن‌ حاتم‌ (طوسى‌، التهذيب‌، 3/66)، جعفر بن‌ حسين‌ (مفيد، 6)، احمد بن‌ هارون‌ فامى‌ (ابن‌ بابويه‌، 1/69)، و جعفر بن‌ محمد بن‌ مسرور (همو، 1/338). به‌ ابن‌ بطه‌ آثاري‌ نسبت‌ داده‌ شده‌ كه‌ هيچ‌ يك‌ از آنها در دست‌ نيست‌. اين‌ آثار عبارتند از: تفسير اسماءالله‌، قرب‌ الاسناد (نجاشى‌، 373)؛ فهرست‌ ابن‌ بطه‌ (آقابزرگ‌، الذريعة، 16/374) كه‌ به‌ گمان‌ قوي‌ همان‌ كتاب‌ طبقات‌ الرجال‌ اوست‌ و دنبالة كار استادش‌ برقى‌ است‌ و گويا همين‌ فهرست‌ است‌ كه‌ رجال‌شناسان‌ گفته‌اند داراي‌ آشفتگى‌ بسيار است‌ (همو، مصفى‌ المقال‌، 399). افزون‌ بر اينها وي‌ كتابى‌ به‌ سبك‌ و سياق‌ خصال‌ صدوق‌ و كتاب‌ محاسن‌ برقى‌ تدوين‌ كرده‌ كه‌ بر اساس‌ اعداد بوده‌ و با عناوين‌ كتاب‌ الواحد، كتاب‌ الاثنين‌، كتاب‌ الثلاثة تا بيش‌ از 40 كتاب‌ تنظيم‌ شده‌ و احتمالاً در يك‌ كتاب‌ جمع‌ شده‌ بوده‌ است‌ (همو، الذريعة، 25/5).
مآخذ: آقابزرگ‌، الذريعة؛ همو، طبقات‌ اعلام‌ الشيعة، قرن‌ 4، به‌ كوشش‌ احمد منزوي‌، بيروت‌، 1390ق‌/1970م‌؛ همو، مصفى‌ المقال‌، به‌ كوشش‌ احمد منزوي‌، تهران‌، 1378ق‌/1958م‌؛ ابن‌ بابويه‌، محمد، الخصال‌، به‌ كوشش‌ على‌اكبر غفاري‌، قم‌، 1403ق‌/1983م‌؛ طوسى‌، محمد، الاستبصار، تهران‌، 1390ق‌/1970م‌؛ همو، التهذيب‌، به‌ كوشش‌ حسن‌ موسوي‌ خرسان‌، تهران‌، 1364ش‌؛ همو، الفهرست‌، به‌ كوشش‌ محمود راميار، مشهد، 1351ش‌؛ كاظمى‌، محمد امين‌، هداية المحدثين‌، به‌ كوشش‌ مهدي‌ رجائى‌، قم‌، 1405ق‌/1985م‌؛ مامقانى‌، عبدالله‌، تنقيح‌ المقال‌، نجف‌، 1350ق‌/1931م‌؛ مجلسى‌، محمد باقر، رجال‌، تهران‌، 1311ق‌/ 1893م‌؛ مفيد، محمد، الاختصاص‌، به‌ كوشش‌ على‌ اكبر غفاري‌، قم‌، 1403ق‌/1983م‌؛ نجاشى‌، احمد، رجال‌، قم‌، 1407ق‌. حسن‌ يوسفى‌ اشكوري‌ (رب) 6/8/76
ن‌ * 1 * (رب) 20/8/76

 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 3  صفحه : 978
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست