اِبْن‌ِ باذِش‌، ابوجعفر، احمد بن‌ على‌ انصاري‌ (491-542ق‌/ 1098-1147م‌)، خطيب‌، مقري‌، محدث‌ و نحوه‌ غرناطى‌ جيانى‌ الاصل‌. پدر وي‌ نيز به‌ ابن‌ باذش‌ شهرت‌ داشت‌ (نك: ه د، ابن‌ باذش‌، ابوالحسن‌).
به‌ گفتة ابن‌ ابار وي‌ بيش‌ از هشتاد و اندي‌ استاد داشت‌ ( المعجم‌، 29) كه‌ برخى‌ از آنان‌ در شمار بزرگان‌ و مفاخر اندلس‌ بوده‌اند. نخستين‌ اين‌ استادان‌، پدرش‌ بود كه‌ خود در نحو و ادب‌ دستى‌ تمام‌ داشت‌ و قرآن‌ و زبان‌ عربى‌ تدريس‌ مى‌كرد. علاوه‌ بر پدر، مشهورترين‌ كسانى‌ كه‌ وي‌ از محضرشان‌ بهره‌مند شده‌ است‌، عبارتند از ابوعلى‌ بن‌ سكره‌ صدفى‌ (د 514ق‌/1120م‌)،ابوعلى‌غسانى‌(د 498ق‌/1105م‌)وابوعباس‌جرجانى‌ شافعى‌ (د 482ق‌/1089م‌) (ابن‌ بشكوال‌، 84؛ ابن‌ ابار، همانجا). ابن‌ابار، ابومحمد عبدالله‌بن‌ محمدبن‌ سارة شنترينى‌ (517ق‌/1123م‌) و ابوعباس‌ احمدبن‌ خلف‌ جذامى‌ (د 531ق‌/ 1137م‌) و ابوعباس‌ احمدبن‌ محمد زنقى‌ را نيز از استادان‌ او ياد كرده‌ است‌ ( التكملة، 1/38، 39، 2/816). از ميان‌ اين‌ اساتيد، برخى‌ چون‌ ابوعلى‌ صدفى‌ و ابوعلى‌ غسانى‌ به‌ وي‌ اجازة روايت‌ داده‌ بودند (ابن‌ خطيب‌، 1/202؛ ابن‌ فرحون‌، 1/190؛ نيز نك: ابن‌ جزري‌، 83).
ابن‌ باذش‌ مردي‌ اديب‌، عالم‌ به‌ قرائات‌ و در كار دانش‌ ژرف‌نگر و نقاد بود، چنانكه‌ وي‌ را يكى‌ از مفاخر زمان‌ خود شمرده‌اند (ابن‌ ابار، المعجم‌، 29). خود وي‌ نيز بر آن‌ بود كه‌ يكى‌ از 3 نحوي‌ بزرگ‌ روزگار خويش‌ است‌ (پالنسيا، 186). ابن‌ زبير معتقد است‌ كه‌ در علم‌ اسناد هيچ‌ كس‌ به‌ درجة وي‌ نرسيده‌ است‌ (نك: ابن‌ خطيب‌، همانجا). ابن‌ باذش‌ شاگردان‌ فراوانى‌ داشته‌ است‌ كه‌ شايد معروف‌ترين‌ ايشان‌ اينان‌ باشند؛ محمد بن‌ يوسف‌ تميمى‌ مازنى‌ (همو، 2/521)، محمد بن‌ احمد بن‌ ابى‌ خيثمة جيانى‌ (نك: همو، 2/315، كه‌ در آن‌ به‌ جاي‌ جيانى‌، «جبائى‌» آمده‌ است‌)، احمد بن‌ طلحة غرناطى‌ (ابن‌ عطيه‌، 18)، ابوبكر، عبدالله‌ بن‌ غالب‌ محاربى‌ غرناطى‌ (همو، 19)، ابوخالد بن‌ رفاعه‌، ابوعلى‌ قلعى‌ و ابومحمد عبدالمنعم‌ (ابن‌ خطيب‌، 1/203؛ ابن‌ فرحون‌، 1/190).
منابع‌ قديم‌تر تاريخ‌ مرگ‌ وي‌ را 542ق‌/1147م‌ ذكر كرده‌اند (ابن‌ بشكوال‌، 84؛ ضبى‌، 200)، اما ابن‌ ابار ( المعجم‌، 1/29) از قول‌ ابوعباس‌ وراق‌ و يكى‌ از شيوخ‌ خود به‌ نام‌ ابوربيع‌ بن‌ سالم‌ 540ق‌/1145م‌ را نيز آورده‌ است‌. شگفت‌ آنكه‌ منابع‌ متأخرتر (از قرن‌ 8 به‌ بعد) سال‌ 540ق‌ را ترجيح‌ داده‌اند (ابن‌ خطيب‌، 1/203؛ ابن‌ فرحون‌، 1/191؛ ابن‌ جزري‌، 1/83؛ سيوطى‌، 338؛ حاجى‌ خليفه‌، 2/1192؛ زبيدي‌، 381).
آثار ابن‌ باذش‌ همه‌ در زمينة علوم‌ قرآنى‌ است‌. مجموعاً 3 كتاب‌ به‌ او نسبت‌ داده‌اند كه‌ از اين‌ ميان‌ تنها الاقناع‌ فى‌ القراآت‌ السبع‌ در دست‌ است‌ (دربارة نسخه‌هاي‌ خطى‌ كتاب‌ نك: كاراتاي‌، 416 ؛ سيد، 1/69). اين‌ كتاب‌ در اسلاميكا1 مورد بررسى‌ قرار گرفته‌ و فهرست‌ عناوين‌ آن‌ به‌ تفصيل‌ آمده‌ است‌ (پرتسل‌، .(VI/28 الاقناع‌ از شهرت‌ و اعتبار فراوانى‌ برخوردار بوده‌ است‌، چنانكه‌ برخى‌ از دانشمندان‌ معتقدند كه‌ تاكنون‌ كتابى‌ همطراز آن‌ نوشته‌ نشده‌ است‌ (ابن‌ خطيب‌، 203؛ ابن‌ فرحون‌، 1/191؛ سيوطى‌، 338)؛ الغاية فى‌ القراءة على‌ طريقة ابن‌ مهران‌، دومين‌ اثر وي‌، ظاهراً از دست‌ رفته‌ است‌، اما حاجى‌ خليفه‌ (2/1192) آن‌ را در اختيار داشته‌ و سطري‌ از آغاز آن‌ نقل‌ كرده‌ است‌ (قس‌: بغدادي‌، 1/84)؛ سومين‌ اثر او الطرق‌ المنداولة را فقط ابن‌ جزري‌، (ص‌ 83) نام‌ برده‌ است‌.
مآخذ: ابن‌ ابار، محمد، التكملة لكتاب‌ الصلة به‌ كوشش‌ عزت‌ عطار حسينى‌، قاهره‌، 1375ق‌/1955م‌؛ همو، المعجم‌ فى‌ اصحاب‌ القاضى‌ الامام‌ ابى‌ على‌ الصدقى‌، قاهره‌، 1378ق‌/1958م‌؛ ابن‌ بشكوال‌، خلف‌، كتاب‌ الصلة، قاهره‌، 1966م‌؛ ابن‌ جزري‌، محمد، غاية النهاية، به‌ كوشش‌ گ‌. برگشترسر، قاهره‌، 1351ق‌/1932م‌؛ ابن‌ خطيب‌، محمد، الاحاطة فى‌ اخبار غرناطة، به‌ كوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، 1375ق‌/ 1955م‌؛ ابن‌ عطية، عبدالحق‌، الفهرس‌، به‌ كوشش‌ ابوالاجفان‌ و محمد الزاهى‌، بيروت‌، 1983م‌؛ ابن‌ فرحون‌، ابراهيم‌، الديباج‌ المذهب‌، به‌ كوشش‌ محمد احمدي‌، قاهره‌، 1394ق‌/1974م‌؛ بغدادي‌، اسماعيل‌، هدية العارفين‌، استانبول‌، 1951م‌؛ پالنسيا، گنزالس‌، تاريخ‌ الفكر الاندلسى‌، ترجمة حسين‌ مؤنس‌، قاهره‌، 1955م‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌ الظنون‌، استانبول‌، 1941م‌؛ زبيدي‌، تاج‌ العروس‌؛ سيد، خطى‌؛ سيوطى‌، جلال‌ الدين‌، بغية الوعاة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1384ق‌/1964م‌؛ ضبى‌، احمد، بغية الملتمس‌، قاهره‌، 1967م‌؛ نيز:
Karatay, Fehmi Edhem, Topkap o Saray o M O zesi K O t O phanesi , Arap 5 a, Yazmaiar Katalogu, Istanbul, 1962; Pretzl, Otto, X Die Wissenschaft der Koraniesung n Islamica, Leipzig, 1934.
زهرا خسروي‌ (رب) 26/6/76
ن‌ * 2 * (رب) 16/7/76