اِبْن‌ِ اَمين‌، ابواسحاق‌ ابراهيم‌ بن‌ يحيى‌ بن‌ ابراهيم‌ بن‌ سعيد (ح‌ 489-544ق‌/1096- 1149م‌)، فقيه‌، محدث‌، مورخ‌ و لغت‌ شناس‌. او در قرطبه‌ (كردوا) كه‌ در آن‌ ايام‌ مركز تجمع‌ دانشمندان‌ و فقيهان‌ و محدثان‌ بود، به‌ دنيا آمد. ابن‌ امين‌ از ابومحمد عبدالرحمان‌ بن‌ عتاب‌، ابوبكر ابن‌ عربى‌، ابوالوليد بن‌ رشد، ابوالحسن‌ بن‌ عفيف‌، ابوالقاسم‌ بن‌ صواب‌ و ابوالوليد بن‌ طريف‌ حديث‌ شنيد. بين‌ او و ابوعلى‌ حسين‌ بن‌ محمد صدفى‌ دوستى‌ استواري‌ برقرار بوده‌ و هر يك‌ از آن‌ دو به‌ ديگري‌ حديث‌ آموخته‌ و از هم‌ روايت‌ كرده‌اند (ابن‌ ابار، 64؛ تونكى‌، 4/471- 472) و نيز چنانكه‌ پيداست‌، ابن‌ بشكوال‌ نزد ابن‌ امين‌ درس‌ خوانده‌ و اين‌ يك‌ نيز به‌ نوبة خود - چنانكه‌ در قديم‌ عادت‌ دانشمندان‌ بوده‌ و تاكنون‌ در بسياري‌ از دانشگاههاي‌ اسلامى‌ و حوزه‌هاي‌ علمى‌ دينى‌ مرسوم‌ است‌ - دروسى‌ از او فرا گرفته‌ است‌. ابن‌ امين‌ از لحاظ روايت‌ و درايت‌ و صحت‌ ضبط و استواري‌ِ سند از بزرگان‌ علم‌ حديث‌ بوده‌ و به‌ رجال‌ سند نيك‌ واقف‌ و آگاه‌ بوده‌ است‌ (ابن‌ بشكوال‌، 1/100).
به‌ موجب‌ روايت‌ ابن‌ ابار (همانجا) وي‌ امامت‌ نماز را در مسجد عبيدالله‌ بن‌ ادهم‌ در قرطبه‌ به‌ عهده‌ داشته‌ است‌ و اين‌ سمت‌ را جز به‌ كسانى‌ كه‌ به‌ زهد و پرهيزگاري‌ متصف‌ و مشهور بوده‌اند، نمى‌داند. ابن‌ امين‌ در اواخر زندگانى‌ خود به‌ فتنه‌اي‌ كه‌ در قرطبه‌ روي‌ داد - و مصامده‌ پس‌ از قيام‌ ابوجعفر بن‌ حمدين‌ بدان‌ شهر درآمدند - دچار شد (همانجا). فتنة مزبور آن‌ بود كه‌ لمتونيان‌ (مرابطون‌) در 540ق‌/1145م‌، به‌ سرداري‌ يحيى‌ بن‌ غانيه‌ در قرطبه‌ با ابن‌ حمدين‌ جنگيدند و ابن‌ حمدين‌ شكست‌ خورد و قرطبه‌ را ترك‌ كرد (ابن‌ خطيب‌، 253). در اين‌ واقعه‌ يكى‌ از سپاهيان‌ بربر ابن‌ امين‌ را تعقيب‌ كرد و او خود را از بام‌ به‌ صحن‌ خانه‌اي‌ افكند كه‌ بگريزد، اما در چاهى‌ افتاد و بدين‌گونه‌ نجات‌ يافت‌ و سپس‌ به‌ لبله‌1 رفت‌. وي‌ 4 سال‌ پايان‌ عمر خود را در همانجا به‌ سر برد تا درگذشت‌. ابن‌ امين‌ به‌ هنگام‌ وفات‌ 55 سال‌ داشت‌. از وي‌ دو تأليف‌ باقى‌ است‌:
1. الاِعلام‌ بالخيرة الاعلام‌ من‌ اصحاب‌ النبى‌ عليه‌ السلام‌ كه‌ استدراكى‌ است‌ بر آنچه‌ از امام‌ ابوعمر بن‌ عبدالبر قرطبى‌ در كتابش‌، الاستيعاب‌ لمعرفة الاصحاب‌ فوت‌ شده‌ است‌. نسخه‌اي‌ كهن‌ از اين‌ كتاب‌ در كتابخانة تيموريه‌ در 7 برگ‌ وجود دارد و سماعات‌ بسياري‌ را نيز شامل‌ است‌ (عبدالبديع‌، 2(1)/12-13).
2. تأليفى‌ دربارة كتاب‌ الموطأ مالك‌ كه‌ شايد شرحى‌ بر آن‌ كتاب‌ باشد. در حاشية كتاب‌ الصلة ابن‌ بشكوال‌ به‌ نقل‌ از هامش‌ نسخة اصل‌ آمده‌ است‌ كه‌ اين‌ تأليف‌ ارزشمند در 6 جزء و به‌ خط مؤلف‌ در سبته‌2 موجود است‌ (ابن‌ بشكوال‌، همانجا). اگر اين‌ گفته‌ درست‌ باشد، محتمل‌ است‌ كه‌ كتاب‌ مذكور در گنجينه‌هاي‌ كتب‌ مغرب‌ موجود باشد.
مآخذ: ابن‌ ابار، محمد، المعجم‌، به‌ كوشش‌ فرانسيسكو كودرا، مادريد، 1886م‌؛ ابن‌ بشكوال‌، خلف‌، كتاب‌ الصلة، قاهره‌، 1966م‌؛ ابن‌ خطيب‌، محمد، اعمال‌ الاعلام‌، به‌ كوشش‌ ا. لوي‌ پرووانسال‌، بيروت‌، 1956م‌؛ تونكى‌، محمود حسن‌، معجم‌ المصنفين‌، بيروت‌، 1344ق‌؛ عبدالبديع‌، لطفى‌، فهرست‌ المخطوطات‌ المصوره‌ (التاريخ‌)، قاهره‌، 1956م‌. محمداحمد موسوي‌ آل‌ طعمه‌ تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * (رب) 20/5/76
ن‌ * 2 * (رب) 29/5/76