اِبْن‌ِ اَميرِ حاج‌، ابوجعفر محمد بن‌ حسين‌ حسينى‌ (د ح‌ 1183ق‌/ 1769م‌)، عالم‌، اديب‌ و شاعر شيعى‌ مذهب‌ نجفى‌. نسب‌ وي‌ با 22 واسطه‌ به‌ امام‌ زين‌العابدين‌ سجاد(ع‌) مى‌رسد (مدرس‌، 7/393). از زادگاه‌ و تاريخ‌ تولد و زندگانى‌ او اطلاع‌ دقيقى‌ در دست‌ نيست‌، جز اينكه‌ نوشته‌اند وي‌ ساكن‌ نجف‌ اشرف‌ بوده‌ و در همان‌ شهر درگذشته‌ است‌ (آقابزرگ‌، طبقات‌، 204). دربارة استادان‌ و شاگردان‌ وي‌ نيز آگاهى‌ چندانى‌ نيست‌ و تنها محسن‌ امين‌ (9/259) يكى‌ از استادان‌ وي‌ را، به‌ نام‌ سيدنصرالله‌ بن‌ حسين‌ حائري‌ مدرس‌ نام‌ برده‌ است‌.
چند اثر به‌ ابن‌ اميرحاج‌ نسبت‌ داده‌اند كه‌ تاكنون‌ فقط يكى‌ از آنها به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌ و آن‌ كتاب‌ شرح‌ الشّافية ابوفراس‌ است‌ كه‌ براي‌ ابوسعد عبدالله‌ فخري‌زاده‌، قاضى‌ عراق‌ تأليف‌ كرده‌ است‌ (آقابزرگ‌، الذريعة، 13/315). تأليف‌ كتاب‌ در 1174ق‌ آغاز و در 1183ق‌ پايان‌ يافته‌ و سپس‌ به‌ چاپهاي‌ متعدد رسيده‌ است‌ (همان‌، 1/466، 8/35؛ مشار، 553).
آنچه‌ از آثار خطى‌ وي‌ مى‌شناسيم‌ عبارت‌ است‌ از: الا¸يات‌ الباهرات‌ فى‌ معجزات‌ النبى‌(ص‌) و الائمة الهداة (ع‌)، كه‌ آن‌ را براي‌ سيدنصرالله‌ بن‌ حسين‌ حائري‌ مدرس‌ (استاد خود) به‌ نظم‌ درآورده‌ است‌ (مدرس‌، 393). نسخه‌اي‌ ناقص‌ از اين‌ كتاب‌ در كتابخانة شخصى‌ محمدعلى‌ خوانساري‌ موجود بوده‌ است‌ (آقابزرگ‌، الذريعة، 1/45)؛ ارجوزة فى‌ تاريخ‌ المعصومين‌ الاربعة عشر، كه‌ به‌ گفتة آقابزرگ‌ (همان‌، 1/466) ضمن‌ مجموعه‌اي‌ در خزانة كتب‌ آل‌ عيسى‌ عطار در بغداد موجود بوده‌ و خود او آن‌ را ديده‌ است‌. اين‌ كتاب‌ با عنوان‌ منظومة فى‌ تواريخ‌ الائمه‌(ع‌) نيز ياد شده‌ است‌؛ تاريخ‌ نورالباري‌، ديوان‌ شعري‌ است‌ در تاريخ‌ اهل‌ بيت‌ كه‌ آن‌ را بعد از كتاب‌ الا¸يات‌ الباهرات‌ در اواخر عمر در 1177ق‌ سروده‌ و در پايان‌ آن‌ ارجوزه‌اي‌ راجع‌ به‌ سلسله‌ نسب‌ فخري‌زاده‌ آورده‌ است‌. نسخه‌اي‌ از آن‌ در مكتبة شيخ‌ محمد سماوي‌ موجود است‌ و آقابزرگ‌ (همان‌، 3/292-293) آن‌ را ديده‌ و نوشته‌ است‌ كه‌ گويا به‌ خط خود ناظم‌ است‌. وي‌ در مقدمة مآثر، خود را «شاعر آل‌ رسول‌الله‌» خوانده‌ است‌ (ص‌ 1)؛ مآثر آباءِ خاتم‌ الانبياء كه‌ دربارة معرفى‌ نياكان‌ پيامبر(ص‌) است‌ نسبت‌ آن‌ حضرت‌ را با 49 واسطه‌ به‌ حضرت‌ آدم‌ رسانده‌ است‌. نسخه‌اي‌ از اين‌ كتاب‌ به‌ خط ابوالقاسم‌ شريف‌ اصفهانى‌ مازندرانى‌ در 1271ق‌ به‌ شمارة 6225 در كتابخانة مركزي‌ دانشگاه‌ تهران‌ (مركزي‌، 16/221) موجود است‌؛ نفثات‌ المصدور، كه‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانة محمد سماوي‌ محفوظ است‌ (جامعه‌، 4(2)/228).
مآخذ: آقابزرگ‌، الذريعة؛ همو، طبقات‌ اعلام‌ الشيعة فى‌ القرن‌ الثانى‌ بعد العشرة، نسخة خطى‌، كتابخانة شخصى‌ سيدعزيز طباطبائى‌ در قم‌؛ ابن‌ امير حاج‌، محمد، مآثر آباء خاتم‌ الانبياء، فيلم‌ نسخة شمارة 6225 كتابخانة مركزي‌ دانشگاه‌ تهران‌؛ امين‌، محسن‌، اعيان‌ الشيعة، به‌ كوشش‌ حسن‌ امين‌، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ جامعه‌، خطى‌؛ مدرس‌، محمدعلى‌، ريحانة الادب‌، تبريز، 1347ش‌؛ مركزي‌، خطى‌؛ مشار، چاپى‌ عربى‌.
على‌ رفيعى‌ تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * (رب) 19/5/76
ن‌ * 2 * (رب) 29/5/76