اِبْن‌ِاُقْليشى‌، ابوالعباس‌احمدبن‌معدبن‌عيسى‌(د550ق‌/1155م‌)، محدث‌، اديب‌ لغوي‌ و صوفى‌ اندلسى‌. در تاريخ‌ مرگ‌ او اختلاف‌ است‌ (سيوطى‌، 1/392). پدرش‌ معد از عالمان‌ بنام‌ روزگار خود و از مردمان‌ «اقليش‌»، يكى‌ از شهرهاي‌ اندلس‌ بود، ولى‌ در شهر «دانيه‌» اقامت‌ كرد و احمد در همانجا زاده‌ شد و رشد و كمال‌ يافت‌ (ابن‌ فرحون‌، 246). او از ابن‌ عربى‌ (ابوبكر محمد)، ابن‌ خيره‌، ابوالقاسم‌ ورد، عبدالحق‌ بن‌ عطية، ابن‌ عريف‌، طرطوشى‌ و از پدرش‌ و نيز پدر زنش‌، ابوالحسن‌ طارق‌ بن‌ يعيش‌ (مخلوف‌، 143)، محمد بن‌ سيد بطليوسى‌، ابوالحسن‌ بن‌ سبيطة دانى‌، ابومحمد قلنى‌ (شكيب‌ ارسلان‌، 2/46)، ابوالوليد بن‌ دباغ‌ (ابن‌ عماد، 4/154)، سلفى‌ و در مكه‌ از ابوالفتح‌ كروخى‌ (ذهبى‌، 20/358) ادبيات‌، فقه‌ و حديث‌ آموخت‌. غالب‌ تاريخ‌ نويسان‌ از جمله‌ مقري‌ (2/599 -600)، آورده‌اند كه‌ وي‌ در 542ق‌ از اندلس‌ به‌ شرق‌ آمد و به‌ حج‌ رفت‌، چندي‌ در آنجا درنگ‌ كرد و سرانجام‌، پس‌ از 547ق‌ به‌ هنگام‌ بازگشت‌، در قوص‌ صعيد مصر درگذشت‌. بنابراين‌ روشن‌ نيست‌ كه‌ وي‌ دقيقاً چه‌ زمانى‌ به‌ مصر بازگشته‌ است‌، اما ياقوت‌ حموي‌ (1/237) گويد كه‌ ابن‌ اقليشى‌ در 546ق‌ به‌ مصر رفته‌ است‌. اگر اين‌ گفتة ياقوت‌ درست‌ باشد، احتمالاً او هم‌ پيش‌ از سفر مكه‌ به‌ مصر رفته‌ است‌، هم‌ پس‌ از آن‌. مورخان‌، ابن‌ اقليشى‌ را به‌ زهد، عبادت‌ بسيار و مهارت‌ در دانشهاي‌ گوناگون‌ ستوده‌ و گفته‌اند كه‌ در نهايت‌ پارسايى‌ و انزوا مى‌زيست‌. در اندلس‌ و مصر و حجاز حديث‌ مى‌گفت‌ و برخى‌ نيز مانند ابوالحسين‌ بن‌ كوثر و ابن‌ بُيْبَ ش‌ از او روايت‌ كرده‌اند (مقري‌، 2/599).
ابن‌ اقليشى‌ داراي‌ آثاري‌ در حديث‌، فقه‌ و ادب‌ بوده‌ است‌ كه‌ از آن‌ ميان‌: النجم‌ من‌ كلام‌ سيّدالعرب‌ و العجم‌ به‌ گفتة سركيس‌ (1/629) چاپ‌ شده‌ است‌. آثار ديگر او به‌ صورت‌ نسخه‌هاي‌ خطى‌ است‌، بدين‌ قرار: ايضاح‌ المعالى‌ الزاهرات‌ و الافصاح‌ بحقائق‌ العبارات‌ فى‌ شرح‌ الكلمات‌ الباقيات‌ الصالحات‌ ( سيد، 3/92)؛ الدر المنظوم‌ فيما يزيل‌ الغموم‌ و الهموم‌ (جامعه‌، 3/236)؛ الكوكب‌ الدري‌ المستخرج‌ من‌ كلام‌ النبى‌ I/633) S, )؛ GAL, انوار الا¸ثار فى‌ فضل‌ النبى‌ المختار )؛ GAL,I/457) تفسير العلوم‌ و المعانى‌ المستودعة فى‌ السبع‌ المثانى‌ (ازهرية، 1/1238)؛ الانباء فى‌ حقائق‌ (شرح‌) الصفات‌ و الاسماء؛ محاسن‌ المجالس‌ .(GAL,S,I/633)
هر چند ظاهراً از ديوان‌ شعر ابن‌ اقليشى‌ ياد نشده‌ است‌، اما وي‌ در شعر و شاعري‌ نيز توانا بوده‌ و پاره‌اي‌ از اشعار او در برخى‌ از كتب‌ آمده‌ است‌ (ابن‌ ابار، 1/61 -62؛ عباس‌، 25).
مآخذ: ابن‌ ابار، محمد، التكملة لكتاب‌ الصّلة، قاهره‌، 1375ق‌/1956م‌؛ ابن‌ عماد، عبدالحى‌، شذرات‌ الذهب‌، قاهره‌، 1350ق‌؛ ابن‌ فرحون‌، ابراهيم‌، الديباج‌ المذهّب‌، به‌ كوشش‌ محمد احمدي‌ ابوالنور، قاهره‌، 1394ق‌/1974م‌؛ جامعه‌، خطى‌؛ ذهبى‌، محمد، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنوؤط و محمد نعيم‌ عرقسوسى‌، بيروت‌، 1985م‌؛ سركيس‌، چاپى‌؛ سيد، خطى‌؛ سيوطى‌، بغية الوعاة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1384ق‌/1964م‌؛ شكيب‌ ارسلان‌، الحلل‌ السندسية، قاهره‌، 1355- 1358ق‌؛ عباس‌، احسان‌، اخبار و تراجم‌ اندلسية، بيروت‌، 1963م‌؛ مخلوف‌، محمد، الشجرة النور الزكية، بيروت‌، 1349ق‌؛ مقري‌، احمد، نفح‌ الطيب‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1388ق‌/1968م‌، ياقوت‌، بلدان‌؛ نيز: GAL; GAL, S.
حسن‌ يوسفى‌ اشكوري‌ نمونه‌ اول‌ و تايپ‌ مجدد (رب) 20/3/76 ن‌ * 2 * (رب) 7/5/76