responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 3  صفحه : 1350
ابن سيد
جلد: 3
     
شماره مقاله:1350



اِبْن‌ِ سيد، ابوالقاسم‌ احمد بن‌ اَبان‌ بن‌ سيد، معروف‌ به‌ صاحب‌ شرطه‌ (د 382ق‌/992م‌)، اديب‌ و لغوي‌ اواخر عصر امويان‌ اندلس‌. از تاريخ‌ و محل‌ تولد و جزئيات‌ زندگى‌ او اطلاع‌ چندانى‌ در دست‌ نيست‌، تنها مى‌دانيم‌ كه‌ ايام‌ خلافت‌ حَكَم‌المستنصر (350-366ق‌/961-977م‌) را دريافته‌ و در قرطبه‌ مى‌زيسته‌ (حميدي‌، 2/641؛ ابن‌ بشكوال‌، 1/8) و نزد استادانى‌ چون‌ ابوعلى‌ قالى‌ (ه م‌) و سعيد بن‌ جابر اشبيلى‌ به‌ فراگيري‌ ادب‌ و لغت‌ پرداخته‌ (حميدي‌، 1/253؛ ضبى‌، 159؛ ابن‌ بشكوال‌، همانجا؛ قفطى‌، 1/30-31) و شاگردانى‌ همچون‌ ابوالقاسم‌ بن‌ افليلى‌ (نك: ه د، ابن‌ افليلى‌) و ابوعمر بن‌ خيرون‌ تربيت‌ كرده‌ است‌ (ضبى‌، ابن‌ بشكوال‌، همانجاها). ابن‌ خير (ه م‌) نام‌ بسياري‌ از كتابهايى‌ را كه‌ ابن‌ سيد نزد استادان‌ خود به‌ ويژه‌ ابوعلى‌ قالى‌ فراگرفته‌ و به‌ شاگردان‌ خويش‌ آموخته‌، ضبط كرده‌ است‌ (ص‌ 220- 221، 327- 392؛ قس‌: مطلق‌، 108-109). ابن‌ سيد ظاهراً گذشته‌ از مقام‌ علمى‌ و ادبى‌ فعاليت‌ سياسى‌ نيز داشته‌ است‌، چه‌ مى‌دانيم‌ كه‌ وي‌ گذشته‌ از مقام‌ كتابت‌ (ابن‌ حيان‌، 150)، در قرطبه‌ رياست‌ شرطه‌ را هم‌ برعهده‌ داشته‌ است‌ (ابن‌ خير، 221؛ ابن‌ بشكوال‌، همانجا)؛ گرچه‌ تاريخ‌ و چگونگى‌ دستيابى‌ وي‌ به‌ اين‌ منصبها دانسته‌ نيست‌، بى‌شك‌ شهرت‌ او به‌ «صاحب‌ شرطه‌» نيز از همين‌جاست‌ (ياقوت‌، 2/203؛ قفطى‌، 1/30؛ مقري‌، 3/381).
ابن‌ سيد در تأليف‌ دستى‌ چابك‌ و قلمى‌ روان‌ داشت‌ (قفطى‌، 1/31؛ صفدي‌، 6/198؛ سيوطى‌، 1/291). مهم‌ترين‌ اثر وي‌ كتابى‌ است‌ در لغت‌ با عنوان‌ العالَم‌ يا السماء و العالم‌ كه‌ گويند در حدود 100 مجلد بوده‌ و مباحث‌ آن‌ با «فلك‌» آغاز مى‌شده‌ و به‌ «ذره‌» پايان‌ مى‌يافته‌ است‌ (حميدي‌، 2/641؛ قفطى‌، همانجا؛ يمانى‌، 21؛ فيروزآبادي‌، 13). بخش‌ عمدة اين‌ كتاب‌ كه‌ مطالب‌ آن‌ ظاهراً متأثر از آراء لغويان‌ بزرگ‌ و خود احتمالاً مورد استفادة ابن‌ سيده‌ (ه م‌) بوده‌ است‌، از ميان‌ رفته‌ و اكنون‌ تنها نسخه‌اي‌ از مجلد سوم‌ آن‌ به‌ شمارة 2646/40 در كتابخانة قرويين‌ فاس‌ موجود است‌ VII/255-256) .(GAS,
چهار اثر ديگر نيز به‌ وي‌ منسوب‌ است‌ كه‌ هيچ‌يك‌ از آنها امروزه‌ در دست‌ نيست‌: 1. كتاب‌ العالم‌ و المتعلم‌؛ 2. شرح‌ كتاب‌ الاخفش‌؛ 3. شرح‌ كتاب‌ الكسائى‌؛ 4. شرح‌ كتاب‌ سيبويه‌ (حميدي‌، قفطى‌، همانجاها؛ حاجى‌ خليفه‌، 2/1427).
در منابع‌ از شخصى‌ به‌ نام‌ ابوعبدالله‌ محمد بن‌ ابان‌ بن‌ سيد نيز ياد شده‌ كه‌ ظاهراً مراد ابن‌ سيد بوده‌ است‌. وي‌ كه‌ اديب‌، لغوي‌ و مورخ‌ بوده‌، نزد ابوعلى‌ قالى‌ علم‌ آموخته‌ و آثاري‌ نيز تأليف‌ كرده‌ است‌. بغدادي‌ ( ايضاح‌، 1/527؛ هديه‌، 2/44) و كحاله‌ (8/190) شرحى‌ بر ديوان‌ متنبى‌ به‌ وي‌ نسبت‌ داده‌اند. او نيز، به‌ روايت‌ منابع‌، از مقربان‌ بارگاه‌ حكم‌ المستنصر و صاحب‌ منصب‌ شرطه‌ بوده‌ و در 354ق‌/965م‌ درگذشته‌ است‌ (ابن‌ فرضى‌، 2/69؛ ياقوت‌، 17/117؛ يمانى‌، همانجا؛ فيروزآبادي‌، 199-200؛ سيوطى‌، 1/7). با اينهمه‌، بعيد نيست‌ كه‌ منابع‌ در شرح‌ حال‌ اين‌ دو دچار خلط و اشتباه‌ شده‌ باشند. به‌ هر حال‌ ابن‌ سيد از بزرگ‌ترين‌ لغويان‌ قرطبه‌ در روزگار خود به‌ شمار مى‌رود (مطلق‌، 89).
مآخذ: ابن‌ بشكوال‌، خلف‌، الصلة، قاهره‌، 1966م‌؛ ابن‌ حيان‌، حيان‌، المقتبس‌، به‌ كوشش‌ عبدالرحمان‌ على‌ حجى‌، بيروت‌، 1384ق‌/1965م‌؛ ابن‌ خير، محمد، فهرسة، به‌ كوشش‌ فرانسيسكو كودرا، بغداد، 1382ق‌/1963م‌؛ ابن‌ فرضى‌، عبدالله‌، تاريخ‌ علماء الاندلس‌، به‌ كوشش‌ عزت‌ عطار حسينى‌، قاهره‌، 1374ق‌/1954م‌؛ بغدادي‌، ايضاح‌؛ همو، هديه‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ حميدي‌، محمد، جذوة المقتبس‌، به‌ كوشش‌ ابراهيم‌ ابياري‌، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ سيوطى‌، بغية الوعاة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1384ق‌/1964م‌؛ صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ ددرينگ‌، بيروت‌، 1392ق‌/1972م‌؛ ضبى‌، احمد، بغيةالملتمس‌، مادريد، 1884م‌؛ فيروزآبادي‌، محمد، البلغة، به‌ كوشش‌ محمد مصري‌، دمشق‌، 1392ق‌/ 1972م‌؛ قفطى‌، على‌، انباه‌ الرواة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1369ق‌/ 1950م‌؛ كحاله‌، عمررضا، معجم‌ المؤلفين‌، بيروت‌، 1957م‌؛ مطلق‌، البيرحبيب‌، الحركة اللغوية فى‌ الاندلس‌، بيروت‌، 1967م‌؛ مقري‌، احمد، نفح‌ الطيب‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1388ق‌/1968م‌؛ ياقوت‌، ادبا؛ يمانى‌، عبدالباقى‌، اشارة التعيين‌ فى‌ التراجم‌ النحاة و اللغويين‌، به‌ كوشش‌ عبدالمجيد دياب‌، رياض‌، 1406ق‌/1986م‌؛ نيز:
.
بخش‌ ادبيات‌ عرب‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 3  صفحه : 1350
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست