اِبْن‌ِ سُوَيْدي‌، ابواسحاق‌ عزالدين‌ ابراهيم‌ بن‌ محمد بن‌ طرخان‌ انصاري‌ (600 -690ق‌/1204-1291م‌)، طبيب‌ و شاعر دمشقى‌. وي‌ در دمشق‌ متولد شد و همانجا پرورش‌ يافت‌، پدرش‌ كه‌ در منطقة سويداي‌ حوران‌ تجارت‌ مى‌كرد و شايد به‌ همين‌ جهت‌ به‌ ابن‌ سويدي‌ مشهور شده‌، با پدر ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌ دوستى‌ داشت‌. گفته‌اند وي‌ از تبار سعد بن‌ معاذ صحابى‌ رسول‌ اكرم‌ و بزرگ‌ قبيلة اوس‌ بود. ابن‌ سويدي‌ تحصيلات‌ مقدماتى‌ را همراه‌ ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌ نزد شيخ‌ ابوبكر صقلى‌ آغاز كرد (ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌، 2/266). از ابن‌ مُلاعب‌، احمد بن‌ عبدالله‌ سلمى‌، على‌ بن‌ عبدالوهاب‌، حسين‌ بن‌ ابراهيم‌، ابن‌ سلمه‌ و ابن‌ عساكر حديث‌ شنيد، ولى‌ تنها از على‌ بن‌ عبدالوهاب‌، روايت‌ كرده‌ است‌ (صفدي‌، 6/123). او در 619ق‌ مقامات‌ را نزد تقى‌ خزعل‌ نحوي‌ و ادبيات‌ را نزد على‌ بن‌ معطى‌ خواند و طب‌ را از مهذّب‌ دخوار فراگرفت‌ و در آن‌ مهارت‌ يافت‌، تا آنجا كه‌ به‌ تصنيف‌ در آن‌ علم‌ پرداخت‌ و شيخ‌الاطباء شام‌ ناميده‌ شد (ابن‌ شاكر، 1/48). به‌ علوم‌ عقلى‌ توجه‌ داشت‌ و با خطى‌ زيبا كتابهاي‌ فراوانى‌ از جمله‌ قانون‌ ابن‌ سينا و نيز منافع‌ الاعضاء جالينوس‌ با شرح‌ ابن‌ ابى‌ صادق‌ را كه‌ از پدر ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌ به‌ عاريت‌ گرفته‌ بود، استنساخ‌ كرد (ابن‌ شاكر، همانجا؛ ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌، 2/266-267). وي‌ همچنين‌ در ادب‌ دستى‌ قوي‌ داشت‌ و به‌ گفتة ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌ كه‌ شعر او را ستوده‌، در فن‌ جناس‌ و طباق‌ ماهر بود (2/266). ابن‌ سويدي‌ در بيمارستان‌ نوري‌ و بيمارستانى‌ در باب‌البريد به‌ طبابت‌ مشغول‌ بود و نيز در مدرسة دخواريه‌ درس‌ مى‌داد (ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌، همانجا). او با اكابر علما چون‌ مهذب‌ عبدالرحيم‌ بن‌ على‌ دخوار معاشرت‌ داشت‌ (ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم‌، 8/690) و برزالى‌ و ابن‌ خباز و گروهى‌ ديگر از وي‌ روايت‌ كرده‌اند (همو، المنهل‌، 1/126). ابن‌ كثير (13/325) او را به‌ آسان‌گيري‌ در دين‌ و سستى‌ عقيده‌ متهم‌ مى‌كند.
آثار چاپى‌: تذكره‌ يا التذكرة الهادية و الذخيرة الكافية يا التذكرة المفيدة و الذخيرة الحميدة يا التذكرة المفردة، حاوي‌ شرح‌ انواع‌ بيماريها و داروها در 3 جلد كه‌ شيخ‌ بدرالدين‌ محمد بن‌ قوصونى‌ و محمد ابن‌ يوسف‌ لبيب‌ هروي‌ (د 931ق‌) و محمد بن‌ اسحاق‌ بن‌ ابى‌ العباس‌ ابرقويى‌ معاصر شاه‌ شجاع‌ آن‌ را خلاصه‌ كرده‌اند و نيز عبدالوهاب‌ شعرانى‌ (د 932ق‌) آن‌ را خلاصه‌ كرده‌ و قلائد المرجان‌ فى‌ طب‌ الابدان‌ ناميده‌ است‌ كه‌ در 1271 و 1310ق‌ در قاهره‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌. تذكرة سويدي‌، در سالهاي‌ 1275، 1298، 1301 و 1302ق‌ در قاهره‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌.
آثار خطى‌: الباهر فى‌ معرفة الجواهر (خديويه‌، 7(1)/184)؛ تحفة الحكيم‌ فى‌ الطب‌ (منجد، 5(2)/308)؛ خواص‌ الاحجار من‌ اليواقيت‌ و الجواهر (همانجا؛ آلوارت‌، )؛ V/491 السمات‌ فى‌ اسماء النبات‌ (دوسلان‌، 534 )؛ شرح‌ الاسباب‌ و العلامات‌ (ششن‌، 370)؛ شرح‌ موجز القانون‌ فى‌ الطب‌ اثر ابن‌ نفيس‌ (ظاهريه‌، 334؛ ووستنفلد، .(147
مآخذ: ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌، احمد، عيون‌ الانباء، به‌ كوشش‌ آوگوست‌ مولر، قاهره‌، 1299ق‌/ 1882م‌؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، المنهل‌ الصافى‌، قاهره‌، 1375ق‌؛ همو، النجوم‌؛ ابن‌ شاكر كتبى‌، محمد، عيون‌ التواريخ‌، نسخة عكسى‌ موجود در مركز؛ همو، فوات‌ الوفيات‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1973م‌؛ ابن‌ كثير، البداية، ذهبى‌، محمد، العبر، به‌ كوشش‌ محمد سعيد بن‌ بسيونى‌ زغلول‌، بيروت‌، 1045ق‌/1985م‌؛ خديويه‌، فهرست‌؛ صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ ددرينگ‌، بيروت‌، 1392ق‌/ 1972م‌؛ ششن‌، رمضان‌، فهرس‌ مخطوطات‌ طب‌ الاسلامى‌ فى‌ مكتبات‌ التركيا، استانبول‌، 1404ق‌/1984م‌؛ ظاهريه‌، خطى‌ (طب‌ و صيدله‌)؛ منجد، صلاح‌الدين‌، «مصادر جديد عن‌ تاريخ‌الطب‌ عندالعرب‌»، معهدالمخطوطات‌العربية، قاهره‌، 1379ق‌/ 1959م‌؛ نيز:
Ahlwardt; De Slane, M., catalogue des manuscrits arabes, Paris, 1883- 1895; W O stenfeld, F., Geschichte der arabischen Aerzte und Naturforscher, New York, 1978.
قهار مقيمى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا