اِبْن‌ِ سَمُره‌، ابوالخطاب‌ عمر بن‌ على‌ بن‌ سَمُرة بن‌ حسين‌ بن‌ سَمُرة جعدي‌ (547 - پس‌ از 586ق‌/1152- پس‌ از 1190م‌)، فقيه‌ و مورخ‌ يمنى‌. نسبت‌ جعدي‌ از جعدة بن‌ كعب‌ بن‌ ربيعة گرفته‌ شد كه‌ نسبش‌ به‌ مَعَد بن‌ عدنان‌ مى‌رسد (ابن‌ سمره‌، 1-2). كنية او را ابوالحفص‌ نيز نوشته‌اند (ابن‌ ربيع‌، 3). ابن‌ سمره‌ در قرية اَنامِر به‌ دنيا آمد و همانجا پرورش‌ يافت‌؛ نزد گروهى‌ از جمله‌ مسعود بن‌ حسّان‌ بن‌ حرب‌ جعدي‌ فقيه‌ معروف‌ به‌ ابن‌ مهندين‌، اصواب‌ بن‌ تهامى‌ و سعيد بن‌ عمرو بن‌ موسى‌ جرادي‌ قرآن‌ آموخت‌ و فقه‌ را از على‌ بن‌ احمد يهاقري‌، زيد بن‌ عبدالله‌ همدانى‌ و سالم‌ بن‌ مهدي‌ اخفري‌ فرا گرفت‌ و از احمد بن‌ محمد ابن‌ زيدبن‌ حسان‌ نيز فقه‌ و ادبيات‌ عرب‌ آموخت‌ (ابن‌ سمره‌، 3-4). از ديگر استادان‌ او محمد بن‌ موسى‌ عمرانى‌ و طاهر بن‌ يحيى‌ را نام‌ برده‌اند (جندي‌، 2/17). در عدن‌ نيز از قاضى‌ اثيرالدين‌ استماع‌ حديث‌ كرد (ابومخرمه‌، 180). در نواحى‌ مختلف‌ يمن‌ از جانب‌ طاهر بن‌ يحيى‌ به‌ قضاء و افتاء پرداخت‌. پس‌ به‌ اَبُيَن‌ رفت‌ و از جانب‌ قاضى‌ اثيرالدين‌ در 580ق‌/1184م‌ به‌ منصب‌ قضاي‌ آنجا گمارده‌ شد (جندي‌، همانجا) و گويا در همان‌ شهر درگذشته‌ است‌ (ابومخرمه‌، 2/179).
ابن‌ سَمُره‌ شهرت‌ خويش‌ را مرهون‌ كتاب‌ طبقات‌ فقهاءاليمن‌ است‌ كه‌ در آن‌ به‌ شرح‌ احوال‌ فقيهان‌ يمن‌ از روزگار پيامبر(ص‌) تا عهد خويش‌ پرداخته‌ و آنچه‌ از اخبار و زندگانى‌ و مصنفات‌ آنان‌ به‌ دست‌ آورده‌، بيان‌ كرده‌ و گاه‌ با تكيه‌ بر كتب‌ تاريخ‌ و فقه‌ و حديث‌ و گاه‌ به‌ نقل‌ از شيوخ‌، حوادث‌ تاريخى‌ آن‌ دوره‌ را شرح‌ داده‌ است‌. اين‌ كتاب‌ در 1957م‌ به‌ كوشش‌ فؤاد سيد در قاهره‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌. طبقات‌ فقهاء اليمن‌ اساس‌ بسياري‌ از تأليفات‌ بعدي‌ در همين‌ زمينه‌ قرار گرفته‌ است‌. جندي‌ (همانجا) ابن‌ سمره‌ را استاد خويش‌ خوانده‌ و تأليف‌ كتاب‌ السلوك‌ خود را مرهون‌ كتاب‌ او دانسته‌ و در شرح‌ احوال‌ متقدمين‌، بر طبقات‌ وي‌ تكيه‌ كرده‌ است‌. طبقات‌ فقهاء اليمن‌ مورد استفادة بسياري‌ از مؤلفان‌ بعدي‌ قرار گرفته‌ است‌ (مثلاً نك: اسنوي‌، 258؛ سبكى‌، 130، 140، 336، 337؛ ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، 1/242). حسن‌ بن‌ على‌ حميري‌ (د 667ق‌/1269م‌) بر اين‌ كتاب‌ ذيلى‌ نگاشته‌ است‌ (خزرجى‌، 1/172-173).
مآخذ: ابن‌ ربيع‌، عبدالرحمان‌، قرة العيون‌ فى‌ اخبار اليمن‌ الميمون‌، نسخة عكسى‌ كتابخانة مركز؛ ابن‌ سمره‌، عمر، طبقات‌ فقهاء اليمن‌، به‌ كوشش‌ فؤاد سيد، قاهره‌، 1957م‌؛ ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، ابوبكر، طبقات‌ الشافعيه‌، حيدرآباد دكن‌، 1398ق‌/ 1978م‌؛ ابومخرمه‌، عبدالله‌، تاريخ‌ ثغر عدن‌، ليدن‌، 1936م‌؛ اسنوي‌، عبدالرحيم‌، طبقات‌ الشافعيه‌، به‌ كوشش‌ عبدالله‌ جبوري‌، بغداد، 1391ق‌/1971م‌؛ جَنَدي‌، يوسف‌، السلوك‌ فى‌ طبقات‌ العلماء و الملوك‌، نسخة عكسى‌ كتابخانة مركز؛ خزرجى‌، على‌، العقود اللؤلؤيه‌، قاهره‌، 1329ق‌/1911م‌؛ سبكى‌، عبدالوهاب‌، طبقات‌ الشافعية الكبري‌، به‌ كوشش‌ محمود محمد طناجى‌، عبدالفتاح‌ محمد حلو، قاهره‌، 1383ق‌/ 1964م‌. محمدآصف‌ فكرت‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا