اِبْنِ سَمْح، ابوالقاسم اَصبغ بن محمد بن اصبغ غرناطى (370- 426ق/980- 1035م)، رياضىدان و اخترشناس اندلسى. شكلهاي السمج، الشيخ و اصنع در برخى منابع مانند ابن صاعد (ص 69) و ابن خطيب (1/436) گويا اشتباه كاتبان است. وي در قرطبه زاده شد و در غرناطه درگذشت. از نامة ابوبكر بن بشرون - از شاگردان مسلمه - به ابن سمح دربارة علم كيميا، چنين استنباط مىشود كه در دانش كيميا نيز دستى داشته است (ابن خلدون، 697). ابن سمح از بزرگترين شاگردان مسلمة بن احمد مجريطى (د 398ق/ 1007م) بود. بعدها پيروي از رأي و نظر ابومحمد السوسى را برگزيد و او را از ديگران برتر دانست و به سبب نابسامانيهاي سياسى قرطبه، زادگاهش را ترك گفت و به غرناطه رفت و به حمايت حبّوس صنهاجى امير بنى زميري درآمد. در آنجا دارايى بسيار اندوخت و فراخ حال و نيكو روزگار گرديد (ابن ابار، 1/207). از بزرگترين شاگردان او، ابومروان سليمان بن الناشى را مىتوان نام برد كه اغلب مآخذ، زندگى ابن سمح را به نقل از گزارشهاي او آوردهاند (ابن صاعد، 70؛ ابن ابى اصيبعه، 3/63؛ ابن خطيب، 1/436). آثار علمى: 10 اثر به ابن سمح نسبت داده شده كه نسخههايى از برخى از آنها در كتابخانههاي جهان مضبوط است: 1. المدخل الى الهندسة، كه شرح و تفسير كتاب اقليدس است (ابن صاعد، 69)؛ 2. ثمار العدد، معروف به المعاملات (همانجا)؛ 3. كتابى بزرگ در هندسه، كه در آن از خواص خط مستقيم و مقوّس و منحنى سخن گفته بوده است (همو، 69، 70)؛ 4 و 5. دو كتاب دربارة اسطرلاب، يكى التعريف بصورة صنعة الاسطرلاب (تعريف شكل ساختمان اسطرلاب) در دو مقاله، و ديگري كتاب العمل بالاسطرلاب (كاربردِ اسطرلاب) در 130 باب. نسخهاي از كتاب اخير در كتابخانة موزة بريتانيا مضوبط است VI/249) ؛ GAS, ابن ابى اصيبعه، همانجا)؛ 6. كتاب الزيج. ابن سمح اين كتاب را كه از تأليفات بسيار معتبر اوست، براساس روش سند هند، تدوين كرده است (كندي، .(126 مقري (3/176) بر اين عقيده است كه در اين فن كتابى مانند زيج مسلمة بن مجريطى و زيج ابن سمح تأليف نشده است. كتاب داراي دو بخش است: يكى مشتمل بر جدولها و ديگري حاوي رسائلى دربارة آنهاست (ابن صاعد، 70). ابن زرقاله در كتاب العمل بالصّفيحة خود، از زيج ابن سمح سود جسته است ( 2 )؛ EI7. كتابى راجع به نجوم كه فقط ترجمة آن به زبان اسپانيايى قديم در دست است و در آن فواصل نقاط اوج كواكب در سال 146ق (1025م) داده شده است VI/249) )؛ GAS, 8. الكافى فى الحساب الهوائى، رسالهاي است در چگونگى محاسبات ذهنى ارقام بزرگ در 10 باب. آلوارت آن را رسالة كافية فى علم الحساب الهوائى ضبط كرده است. حاجى خليفه (2/1377، 1381)، بغدادي (1/224) و طوقان (3/336) اين اثر را دو كتاب با نامهاي الكافى فى الحساب الهوائى و الكامل فى الحساب الهوائى دانستهاند. نسخههاي خطىِ كتاب مذكور در كتابخانة برلين و اسكوريال نگاهداري مىشود ( آلوارت،همانجا؛ I/861 S, )؛ GAL, 9. كتاب طبيعة العدد (ابن صاعد، همانجا). در ميان آثار ابن سمح از كتابى به نام رماية الغرض و حماية الجوهر عن العرض نيز نام برده شده است (جامعه، 5(2)/261). اگرچه فيلسوف الدوله (ص 67) او را در طب نيز صاحب نظر دانسته و از دو اثر ناتمام وي تعليقات فى الطب و رسالة فى حفظ الصحة سخن گفته است، ليكن در هيچيك از مآخذ معتبر به اين مطلب اشاره نشده است. مآخذ: ابن ابار، محمد، التكملة، به كوشش عزت عطار حسينى، قاهره، 1375ق/ 1955م؛ ابن ابى اصيبعه، احمد، عيون الانباء، بيروت، 1377ق/1957م؛ ابن خطيب، محمد، الاحاطه، قاهره، دارالمعارف؛ ابن خلدون، مقدمه، به كوشش خليل شحاده، بيروت، 1401ق؛ ابن صاعد اندلسى، صاعد، طبقات الامم، به كوشش لويس شيخو، بيروت، 1912م؛ بغدادي، ايضاح؛ جامعه، خطى؛ حاجى خليفه، كشف؛ طوقان، قدري حافظ، تراث العرب العلمى، قاهره، 1382ق/1963م؛ فيلسوفالدوله، عبدالحسين، مطرح الانظار، تبريز، 1334ق/1916م؛ مقري تلمسانى، احمد، نفح الطيب، به كوشش احسان عباس، بيروت، 1388ق/1968م؛ نيز: Ahlwardt; EI 2 ; GAL; GAL, S; GAS; Kennedy, E. S., A Survey of Islamic Astronomical Tables, Philadelphia, 1956. رضا انزابىنژاد تايپ مجدد و ن * 1 * زا ن * 2 * زا