اِبْن‌ِ سَمّاك‌، ابوعمرو عثمان‌ بن‌ احمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ يزيد دَقّاق‌ (د 26 ربيع‌الاول‌ 344ق‌/20 ژوئية 955م‌)، محدِث‌ بغداد. از جزئيات‌ زندگى‌ و حتى‌ مذهب‌ فقهى‌ وي‌ اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌. همين‌ مقدار مى‌دانيم‌ كه‌ او در بغداد مى‌زيسته‌ است‌ (سمعانى‌، 7/204؛ قس‌: حاكم‌، 1/188؛ خطيب‌، تاريخ‌، 11/302). ابن‌ سماك‌ از مشايخ‌ بسياري‌ بهره‌ برده‌ كه‌ از آن‌ ميان‌ مى‌توان‌ از محمد بن‌ عبيدالله‌ بن‌ منادي‌، حسن‌ بن‌ مكرم‌، محمد ابن‌ حسين‌ خثعمى‌، جعفر بن‌ محمد بن‌ مالك‌، ابوقلابه‌ رقاشى‌ و يحيى‌ بن‌ ابى‌ طالب‌ نام‌ برد (دار قطنى‌، 1/72، 83، 99؛ حاكم‌، همانجا؛ مفيد، 340؛ نجاشى‌، 112؛ براي‌ آگاهى‌ از ديگر مشايخ‌ وي‌ نك: دارقطنى‌، جم؛ حاكم‌، جم؛ مفيد، 293؛ طوسى‌، جم؛ خطيب‌، همان‌، 11/302-303؛ همو، شرف‌، جم؛ ذهبى‌، سير، 11/349، 15/444؛ رودانى‌، جم). وي‌ همچنين‌ قرائت‌ را نزد اسماعيل‌ بن‌ اسحاق‌ قاضى‌ و محمد بن‌ احمد براء فراگرفت‌ و ابوالحسن‌ دارقطنى‌ علاوه‌ بر حديث‌ در قرائت‌ نيز از وي‌ بهره‌ برده‌ است‌ (دارقطنى‌، 1/58، جم؛ ابن‌ جزري‌، 1/501).
از ديگر راويان‌ و شاگردان‌ وي‌ حاكم‌ نيشابوري‌، ابن‌ شاهين‌، شيخ‌ مفيد، ابوعلى‌ بن‌ شاذان‌، محمد بن‌ عثمان‌ نصيبى‌، هلال‌ بن‌ محمد حفّار، ابن‌ منده‌ و ابن‌ فضل‌ قطان‌ را مى‌توان‌ نام‌ برد (حاكم‌، 1/37، جم؛ مفيد، 340؛ نجاشى‌، همانجا؛ طوسى‌، 1/367؛ خطيب‌، تاريخ‌، 11/302؛ ذهبى‌، سير، 15/445؛ براي‌ آگاهى‌ از ديگر راويان‌ وي‌ نك: مفيد، 293؛ طوسى‌، 1/396، 2/9؛ خطيب‌، همانجا؛ همو، شرف‌، جم؛ رودانى‌، جم).
برخى‌ از رجال‌نويسان‌ همچون‌ حاكم‌ نيشابوري‌، دارقطنى‌، ابن‌ شاهين‌ و خطيب‌ بغدادي‌ وي‌ را توثيق‌ كرده‌اند (نك: حاكم‌، 1/188؛ خطيب‌، تاريخ‌، 11/302-303). ليكن‌ ذهبى‌ ( ميزان‌،3/31، مغنى‌، 2/424) نه‌ شخص‌ وي‌، بلكه‌ اسناد برخى‌ روايات‌ او را مورد طعن‌ قرار داده‌ است‌. بنابر نقل‌ ابن‌ حجر (4/131) وي‌ داراي‌ سندي‌ عالى‌ بوده‌ و با اينكه‌ قريب‌ 90 سال‌ بعد از بخاري‌ (د 256ق‌) وفات‌ يافته‌، از برخى‌ از مشايخ‌ او روايت‌ كرده‌ است‌. ابن‌ سماك‌ در بغداد درگذشت‌ (سمعانى‌، 7/205) و پسرش‌ ابوالحسين‌ محمد بر او نماز گزارد و در باب‌الدير بغداد به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (خطيب‌، همان‌، 11/303).
آثار: 1. الامالى‌ ( فهرس‌،شم (7)3825)، احتمال‌ دارد استفاده‌هاي‌ طوسى‌ در امالى‌ خود (جم) از ابن‌ سماك‌ به‌ نقل‌ از اين‌ كتاب‌ باشد؛ 2. الفوائد المنتقاة (همان‌، شم (17)3771، (5)3812)؛ 3. وفيات‌ شيوخه‌ (همان‌، شم (15)3842)؛ 4. چند جزء حديثى‌ كه‌ در كتابخانة ظاهريه‌ موجود است‌ (همان‌، شم (2)3839، (6)3799؛ ظاهريه‌، 1/204، 247)؛ 5. همچنين‌ ابن‌ سماك‌ تأليفى‌ در فضائل‌ اهل‌ بيت‌(ع‌) داشته‌ كه‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ با تاريخ‌ 340ق‌ در اختيار ابن‌ طاووس‌ بوده‌ است‌ (نك: ابن‌ طاووس‌، 20، 180-181). ظاهراً رواياتى‌ كه‌ از ابن‌ سماك‌ در زمينة فضائل‌ اهل‌ بيت‌(ع‌) در آثار ديگر مؤلفان‌ (نك: مفيد، 293؛ ابن‌ شهر آشوب‌، 2/88، 136، 186، 282، 337؛ خوارزمى‌، 100، 125، 128) نقل‌ شده‌، از همين‌ كتاب‌ است‌. ابن‌ شهر آشوب‌ كه‌ از وي‌ با عنوان‌ قاضى‌ نام‌ برده‌، روايتى‌ دربارة مولد امام‌ على‌(ع‌) به‌ نقل‌ از ابن‌ سماك‌ مى‌آورد كه‌ با ديگر روايات‌ در اين‌ موضوع‌ قابل‌ مقايسه‌ است‌ (2/172). گفتنى‌ است‌ كه‌ برخى‌ از آثار سلف‌ به‌ روايت‌ ابن‌ سماك‌ در كتابخانة ظاهريه‌ موجود است‌ ( فهرس‌،198، 248، 249، 391).
مآخذ: ابن‌ جزري‌، محمد، غاية النهاية، به‌ كوشش‌ گ‌. برگشترسر، قاهره‌، 1352ق‌/ 1933م‌؛ ابن‌ حجر عسقلانى‌، احمد، لسان‌ الميزان‌، حيدرآباد دكن‌، 1329-1331ق‌؛ ابن‌ شهر آشوب‌، محمد، مناقب‌ آل‌ ابى‌ طالب‌، قم‌، چاپخانة علميه‌؛ ابن‌ طاووس‌، على‌، اليقين‌، نجف‌، 1369ق‌/1950م‌؛ حاكم‌نيشابوري‌، محمد، المستدرك‌على‌ الصحيحين‌، حيدرآباد دكن‌، 1324ق‌؛ خطيب‌ بغدادي‌، احمد، تاريخ‌ بغداد، قاهره‌، 1349ق‌؛ همو، شرف‌ اصحاب‌ الحديث‌، به‌ كوشش‌ خطيب‌ اوغلى‌، آنكارا، 1971م‌؛ خوارزمى‌، موفق‌، المناقب‌، نجف‌، 1965م‌؛ دارقطنى‌، على‌، السنن‌، به‌ كوشش‌ عبدالله‌ هاشم‌ يمانى‌، قاهره‌، دارالمحاسن‌؛ ذهبى‌، محمد، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط و ابراهيم‌ زيبق‌، بيروت‌، 1984م‌؛ همو، ميزان‌ الاعتدال‌، به‌ كوشش‌ على‌ محمد بن‌ بجاوي‌، بيروت‌، 1963م‌؛ همو، المغنى‌ فى‌ الضعفاء، به‌ كوشش‌ نورالدين‌ عتر، دمشق‌، دارالمعارف‌؛ رودانى‌، محمد، صلة الخلف‌ بموصول‌ السلف‌، به‌كوشش‌ محمد حجّى‌، بيروت‌، 1408ق‌/ 1988م‌؛ سمعانى‌، عبدالكريم‌، الانساب‌، حيدرآباد دكن‌، 1396ق‌/1976م‌؛ طوسى‌، محمد، الامالى‌، بغداد، 1384ق‌/1964م‌؛ ظاهريه‌، خطى‌ (مجاميع‌)؛ فهرس‌ مجاميع‌ المدرسة العمرية، به‌ كوشش‌ ياسين‌ محمد سواس‌، دمشق‌، 1408ق‌/1987م‌؛ مفيد، محمد، الامالى‌، به‌ كوشش‌ غفاري‌ و استاد ولى‌، قم‌، 1403ق‌؛ نجاشى‌، احمد، الرجال‌، به‌ كوشش‌ موسى‌ زنجانى‌، قم‌، 1407ق‌.
بخش‌ علوم‌ قرآنى‌ و حديث‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا