اِبْن‌ِ سُلَيْم‌، عبدالله‌ بن‌ احمد بن‌ سليم‌ اسوانى‌، داعى‌ فاطمى‌. از تاريخ‌ تولد و وفات‌ وي‌ اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌، ولى‌ بازديدي‌ كه‌ در 365ق‌/975م‌ از شهر المريس‌ به‌ عمل‌ آورده‌ (فضل‌ حسن‌، 38 )، حكايت‌ از آن‌ دارد كه‌ در سدة 4ق‌/10م‌، مى‌زيسته‌ است‌. ابوالحسن‌ معروف‌ به‌ جوهر صِقِلّى‌ (يا جوهر رومى‌، د 381ق‌/991م‌) او را براي‌ انجام‌ دادن‌ مأموريتى‌ به‌ نوبه‌ فرستاد. ابن‌ سليم‌، شاه‌ نوبه‌ را متقاعد كرد كه‌ پرداخت‌ و تحويل‌ بَقْط را (بقط، اسيران‌ يا اموالى‌ را مى‌گفتند كه‌ از سرزمين‌ نوبه‌ همه‌ ساله‌ براي‌ حاكم‌ مصر فرستاده‌ مى‌شدند، به‌ شرطى‌ كه‌ ميان‌ آنان‌ و مسلمانان‌ صلح‌ برقرار باشد: مقريزي‌، 3(2)/289، 296) كه‌ مدتى‌ مسكوت‌ و متروك‌ مانده‌ بود، از سر گيرد ( 2 .(EIبا افزايش‌ توجه‌ اعراب‌ به‌ سودان‌ و رواج‌ يافتن‌ مراوده‌ و روابط بازرگانى‌ در صحراي‌ شرقى‌ عدّة زيادي‌ از اين‌ منطقه‌ بازديد كردند، و ابن‌ سليم‌ نيز جزو نخستين‌ گروه‌ بازديد كنندگان‌ بود (فضل‌ حسن‌، .(183 وي‌ به‌ نوبة جنوبى‌ يا عَلوه‌ مسافرت‌ كرد، ولى‌ براي‌ بازديد او از سرزمين‌ بُجه‌ (يا بجا) دليلى‌ در دست‌ نيست‌ ( 2 .(EIابن‌ سليم‌ مشاهداتش‌ را از سفرهاي‌ خود يادداشت‌كرده‌ و وقايع‌تاريخى‌ مربوط به‌ مسلمانان‌ نوبه‌اي‌ را در قرون‌ اولية اسلامى‌ ثبت‌ كرده‌ است‌ (فضل‌ حسن‌، .(190
تنها اثر ابن‌ سليم‌ كتاب‌ اخبار النّوبة و المُقُرّة و عَلَوة و البُجة و النّيل‌ (مقريزي‌، 3(2)/252؛ I/410 S, است‌، كه‌ اصل‌ آن‌ از ميان‌ رفته‌ و فقط قسمتهايى‌ از اين‌ كتاب‌ را مقريزي‌ در كتاب‌ الخطط و ابن‌ اياس‌ در نشق‌ الازهار فى‌ عجايب‌ الاقطار نقل‌ كرده‌اند (قس‌: 2 .(EIمقايسة اين‌ دو اثر به‌ روشنى‌ معلوم‌ مى‌سازد كه‌ نوشتة ابن‌ اياس‌ خلاصه‌اي‌ از نوشتة مقريزي‌ است‌ (فضل‌ حسن‌، همانجا؛ قس‌: مقريزي‌، 3(2)/252-254). با اينهمه‌ بخشهاي‌ موجود، هنوز هم‌ يكى‌ از مآخذ معتبر دربارة سرزمينهاي‌ شرقى‌ سياهان‌ است‌ ( 2 .(EI
ابن‌ سليم‌ در تأليف‌ خود از فواصل‌ آباديها، غذاي‌ ساكنان‌، نحوة معاملات‌ پاياپاي‌، كيفيت‌ ادارة شهرها (مقريزي‌، همانجا)، عجايب‌ مناطق‌ و سواحل‌ رود نيل‌، گياهان‌، درختان‌، حيوانات‌ نادرالوجود مانند تمساح‌ و اسب‌ آبى‌ و جز اينها بحث‌ كرده‌ است‌ (همو، 1(1)/282- 283).
به‌ طور كلى‌ مى‌توان‌ گفت‌ نوشته‌هاي‌ ابن‌ سليم‌ مشتمل‌ بر چهار نوع‌ اطلاعات‌ است‌: 1. شرح‌ و وصف‌ جغرافيايى‌ شامل‌ بررسيهايى‌ در مورد شهرها و ساكنان‌، رودها و كشت‌ و زرع‌ مناطق‌ مورد بحث‌؛ 2. رويدادهاي‌ زمان‌ ابن‌ سليم‌ كه‌ مبتنى‌ بر مشاهدات‌ شايان‌ توجه‌ اوست‌ شامل‌: باورهاي‌ مذهبى‌، قوانين‌، نفوذ مسلمانان‌ در المريس‌ و علوه‌؛ 3. مطالب‌ و سوابق‌ تاريخى‌ در زمينة روابط اوليه‌ بين‌ مسلمانان‌ و ساكنان‌ سودان‌ به‌ ويژه‌ دربارة بجه‌. گمان‌ مى‌رود ابن‌ سليم‌ آشنايى‌ نسبتاً خوبى‌ با ادبيات‌ تاريخى‌ سودان‌ داشته‌ است‌؛ 4. حكايت‌ انواع‌ مختلف‌ افسانه‌هايى‌ كه‌ از مناطق‌ و منابع‌ گوناگون‌ سرچشمه‌ گرفته‌ است‌ (فضل‌ حسن‌، .(191-192
مآخذ: مقريزي‌، احمد، الخطط، به‌ كوشش‌ گاستون‌ ويت‌، قاهره‌، 1911م‌؛ نيز:
2 ; Fa d l V asan, Yusuf, The Arabs and the Sudan, Edinburgh, 1967; GAL, S.
ابوالحسن‌ ديانت‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا