اِبْنِ سَعاده، ابوعبدالله محمد بن يوسف بن سعادة مُرسى (496-
565ق/1103-1170م)، خطيب، عارف، محدث، فقيه مالكى و از قضاة اندلس. وي در
مُرسية اندلس متولد شد و تحصيلات مقدماتى را نزد ابوعلى صَدَفى آموخت و
همزمان در درس فقه و حديثِ ابومحمد بن ابى جعفر شركت جست. سپس به غرب
اندلس سفر كرد و از ابومحمد بن عتاب، اوبحر اسدي، ابوالوليد بن رشد (پدربزرگ
ابن رشد معروف)، ابوعبدالله بن حاج و ابوبكر بن العربى حديث شنيد (ضبى،
132؛ ابن ابار، 2/505 -506).
ابن سعاده در 520ق/1126م به مشرق مسافرت كرد و در اسكندريه فقه و كلام را
نزد ابوالحاج بن نادر مَيورَقى فرا گرفت. سال بعد به حج رفت و در مكه با
ابوالحسن رزين بن معاوية عبدري - امام مالكيه در آنجا - و ابومحمد بن صدقه
معروف به ابن غزال ملاقات و از آنان استماع حديث كرد. به علاوه، بخشى از
تصنيف ابوحامد غزالى را نزد ابوالحسن على بن سند بن عياش غسانى (شاگرد
غزالى) فرا گرفت و مجدداً به مصر بازگشت و در اسكندريه از برخى علماي ديگر
حديث شنيد و تا هنگام درگذشت ميورقى در آنجا اقامت كرد (ابن ابار، 2/506) و
ظاهراً در همين سفر بود كه با افكار صوفيان آشنا و تا حدي بدانان گرايش يافت
(نك: ضبى، همانجا).
در 526ق در راه بازگشت به ديار خويش در شهر مهديه با ابوعبدالله مازري
ديدار كرد و قسمتى از كتاب المعلم بفوائد مسلم او را از وي فرا گرفت و پس از
آن به زادگاه خويش بازگشت و به تعليم فقه و حديث پرداخت.
وي خطيب جمعه در شهرهاي مرسيه، بَلَنسيه و شاطبه نيز بود و پس از سقوط
دولت لمتونيان (539ق/1144م) در مرسيه و سپس در شاطبه عهدهدار منصب قضا شد
و سرانجام بعد از كنارهگيري از اين سمت در شاطبه درگذشت. ابن سعاده گذشته
از تبحر در فقه و حديث، با تفسير و كلام نيز كاملاً آشنا بود. برخى از شاگردان
وي اينانند: ابوالحسن بن هذيل، محمد بن عبدالسلام مرادي، محمد بن محمد
قيسى مقري، محمد ابن يوسف بن مفرج معروف به ابن خبّاز و محمد بن محمد بن
موسى تجيبى (ابن ابار، 2/504، 506، 507، 543، 553، 580). كتاب شجرة الوهم
المترقية الى ذروة الفهم تنها اثر منسوب به اوست كه به گفتة ابن ابار
تأليفى بىسابقه بود (2/507؛ سيوطى، 1/277؛ بغدادي، 2/96).
مآخذ: ابن ابار، محمد، التكلمة لكتاب الصلة، به كوشش عطار حسينى، قاهره،
1956م؛ بغدادي، هديه؛ سيوطى، بغية الوعاة، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهيم،
1384ق/1964م؛ ضبى، احمد، بغيةالملتمس، به كوشش فرانسيسكو كودرا، مادريد،
1884م. محسن عابدي
تايپ مجدد و ن * 1 * زا
ن * 2 * زا