responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 3  صفحه : 1257
ابن زاغونی
جلد: 3
     
شماره مقاله:1257



اِبْن‌ِ زاغونى‌، ابوالحسن‌ على‌ بن‌ عبيدالله‌ بن‌ نصر بن‌ سري‌ (455- محرم‌ 527ق‌/1063- نوامبر 1132م‌)، محدث‌، متكلم‌، واعظ، مورخ‌ و فقيه‌ حنبلى‌ مذهب‌. علت‌ شهرت‌ وي‌ به‌ ابن‌ زاغونى‌ نسبت‌ او به‌ روستايى‌ از توابع‌ بغداد به‌ نام‌ زاغونى‌ است‌ (ابن‌ اثير، 2/53؛ ياقوت‌، 2/907- 908). ابن‌ تغري‌ بردي‌ سال‌ وفات‌ وي‌ را 526ق‌ ثبت‌ كرده‌ است‌ (5/250).
از شرح‌ زندگى‌ وي‌ چيز مهمى‌ دانسته‌ نيست‌. دربارة او همين‌ قدر مى‌دانيم‌ كه‌ نزد ابومحمد صريفينى‌، ابوالحسين‌ بن‌ نقوّز، ابوالغنائم‌ ابن‌ مأمون‌، ابوالقاسم‌ ابن‌ بُسري‌، ابومحمد ابن‌ عبدالله‌ بن‌ عطاء هروي‌، ابومحمد ابن‌ هَزارمَرْد و ديگران‌ به‌ استماع‌ حديث‌ پرداخت‌ (ابن‌ جوزي‌، المنتظم‌، 10/32؛ ذهبى‌، سير، 19/606؛ ابن‌ رجب‌، 1/217) و ذهبى‌ ( ميزان‌، 3/144) و ابن‌ رجب‌ (1/218) به‌ وثاقت‌ و صحت‌ سماع‌ وي‌ تصريح‌ نموده‌اند. فقه‌ را نزد ابوعلى‌ يعقوب‌ بَرْزَبانى‌ (د 486ق‌) فراگرفت‌ (ابن‌ جوزي‌، مناقب‌، 529) و سرآمد فقيهان‌ عصر خويش‌ گرديد، تا آنجاكه‌ ذهبى‌ او را شيخ‌ حنابله‌ خوانده‌ است‌ ( دول‌ الاسلام‌، 271). او در فقه‌ حنبلى‌ داراي‌ آرائى‌ شاذ بود كه‌ ابن‌ رجب‌ به‌ برخى‌ از آنها اشاره‌ كرده‌ است‌ (1/219-220).
وي‌ به‌ سبب‌ بعضى‌ عقايد كلامى‌ خود كه‌ از افكار معتزله‌ نشأت‌ مى‌گرفت‌ به‌ بدعت‌ گذاري‌ متهم‌ شده‌ است‌ (ذهبى‌، ميزان‌، همانجا؛ همو، المغنى‌، 2/451).
ابن‌ زاغونى‌ از قرائات‌ قرآن‌ و نحو و لغت‌ آگاه‌ بوده‌ (ابن‌ جوزي‌، المنتظم‌، همانجا). ذوق‌ ادبى‌ نيز داشته‌ است‌، چه‌ ابن‌ تغري‌ بردي‌ او را شاعر خوانده‌ (همانجا) و ابن‌ جوزي‌ او را خطيب‌ دانسته‌ است‌ (همانجا).
وي‌ داراي‌ شاگردان‌ زيادي‌ بود كه‌ از ميان‌ آنان‌ ابوالفرج‌ ابن‌ جوزي‌ از همه‌ مشهورتر است‌. ابن‌ جوزي‌ خود گويد كه‌ فقه‌ و حديث‌ را نزد وي‌ فراگرفته‌ است‌ (همانجا). از ديگر شاگردان‌ او مى‌توان‌ به‌ برادرش‌ ابوبكر ابن‌ زاغونى‌، سِلَفى‌، ابن‌ ناصر، ابن‌ عساكر و ابوموسى‌ مدينى‌ اشاره‌ نمود (نك: ذهبى‌، سير، همانجا).
ابن‌ زاغونى‌ در علوم‌ مختلف‌ داراي‌ آثار متعددي‌ بوده‌ است‌ كه‌ از ميان‌ آنها كتاب‌ ذيل‌ تاريخ‌ ابن‌ همدانى‌ بر جاي‌ مانده‌ است‌. ابن‌ همدانى‌ در ذيلى‌ بر تاريخ‌ ابوالحسن‌ ثابت‌ بن‌ سنان‌ بن‌ ثابت‌ بن‌ قره‌ (د 365ق‌/976م‌) حوادث‌ تاريخى‌ را تا آغاز حكومت‌ المسترشدبالله‌ (حك 512 - 529ق‌/1118- 1135م‌) پى‌گيري‌ كرده‌ بوده‌ و ابن‌ زاغونى‌ در ذيلى‌ كه‌ بر آن‌ نوشته‌ آن‌ را تا 527ق‌، سال‌ وفات‌ خود، ادامه‌ داده‌ است‌ (ابن‌ قفطى‌، 109-111؛ قس‌: ابن‌ رجب‌، 1/218). حاجى‌ خليفه‌ (1/290) ذيل‌ ابن‌ زاغونى‌ را تحت‌ عنوان‌ ذيل‌ تاريخ‌ ثابت‌ بن‌ قرة صابى‌ آورده‌ است‌. گفته‌ شده‌ كه‌ قسمتى‌ از اين‌ كتاب‌ در كتابخانة برلين‌ موجود است‌ (جواد، 4(1)/534). از كتاب‌ ديگر او به‌ نام‌ التلخيص‌ فى‌ الفرائض‌ نيز نسخه‌اي‌ در برلين‌ موجود است‌ ( آلوارت‌، شم .(4690
آثار منسوب‌ به‌ وي‌ عبارتند از: 1. الاقناع‌؛ 2. الايصاح‌ در اصول‌ دين‌؛ 3. جزء فى‌ تصحيح‌ حديث‌ الاطيط؛ 4. جزء فى‌ عويص‌ المسائل‌ الحسابية؛ 5. الخلاف‌ الكبير؛ 6. الدور و الوصايا؛ 7. ديوان‌ خُطَب‌؛ 8. غُرَرُ البيان‌ در اصول‌ فقه‌؛ 9. الفتاوي‌ الرحبية؛ 10. مجالس‌ فى‌ الوعظ؛ 11. مسائل‌ فى‌ القرآن‌؛ 12. المفردات‌ كه‌ شامل‌ 100 مسأله‌ بوده‌ است‌ (ابن‌ رجب‌، 1/217- 218)؛ 13. مقالة فى‌ الحرف‌ و الصوت‌ (ذهبى‌، سير، 19/607)؛ 14. مناسك‌ الحج‌؛ 15. الواضح‌ (ابن‌ رجب‌، همانجا).
مآخذ: ابن‌ اثير، على‌، اللباب‌، بيروت‌، دارصادر؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم‌؛ ابن‌ جوزي‌، عبدالرحمان‌، مناقب‌ الامام‌ احمد بن‌ حنبل‌، به‌ كوشش‌ محمد امين‌ الخانجى‌، قاهره‌، 1349ق‌؛ همو، المنتظم‌، حيدرآباد دكن‌، 1358ق‌/1939م‌؛ ابن‌ رجب‌، عبدالرحمان‌، الذيل‌ على‌ طبقات‌ الحنابلة، به‌ كوشش‌ هنري‌ لائوست‌ و سامى‌ الدهان‌، دمشق‌، 1370ق‌/1951م‌؛ ابن‌ قفطى‌، على‌، تاريخ‌ الحكماء، به‌ كوشش‌ يوليوس‌ ليپرت‌، لايپزيگ‌، 1903م‌؛ جواد، مصطفى‌، حاشيه‌ بر تلخيص‌ مجمع‌ الا¸داب‌؛ ابن‌ فوطى‌، دمشق‌، 1382ق‌/1962م‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌، ذهبى‌، محمد، دول‌ الاسلام‌، بيروت‌، 1405ق‌/1985م‌؛ همو، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ الارنؤوط، بيروت‌، 1405ق‌/1984م‌؛ همو، المغنى‌ فى‌ الضعفاء، به‌ كوشش‌ نورالدين‌ عتر، حلب‌، 1391ق‌/1971م‌؛ همو، ميزان‌ الاعتدال‌، به‌ كوشش‌ على‌ محمد البجاوي‌، قاهره‌، 1382ق‌/1963م‌؛ ياقوت‌، بلدان‌؛ نيز: Ahlwardt.
على‌ اكبر ضيائى‌ (رب) 14/8/77
ن‌ * 2 * (رب) 30/8/77
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 3  صفحه : 1257
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست