اِبْن‌ِ رُمَيح‌، ابوسعيد احمد بن‌ محمد (د 357ق‌/968م‌)، محدث‌، حافظ و فقيه‌ نخعى‌ نَسَوي‌. ابن‌ حجر (1/261) او را ابن‌ ربيح‌ خوانده‌ است‌، اما ابن‌ نقطه‌ (1/408) بر آن‌ است‌ كه‌ ابن‌ ربيح‌ محدث‌ ديگري‌ بوده‌ است‌. ابن‌ رميح‌ اهل‌ نسا (شهري‌ در خراسان‌) بود، در شَرمَقان‌ از نواحى‌ نسا (ياقوت‌، 3/280، 281) زاده‌ شد و در مرو پرورش‌ يافت‌ (خطيب‌، 5/6). در نيشابور، مرو، ماوراء النهر، بلخ‌، هرات‌، ري‌، بغداد، اهواز، بصره‌، كوفه‌، مكه‌، شام‌ و جزيره‌ (شمال‌ عراق‌ كنونى‌) به‌ استماع‌ حديث‌ پرداخت‌ (ابن‌ عساكر، 7/299) و شايد به‌ سبب‌ كثرت‌ سفرها بود كه‌ برخى‌ او را جوّال‌ (پرسفر) خوانده‌اند (سهمى‌، 100؛ ذهبى‌، سير، 16/169). شيوخ‌ وي‌ عبارتند از: محمد بن‌ ابى‌ حارثه‌، احمد بن‌ ابراهيم‌ ابن‌ هشام‌ غسّانى‌، عبدالله‌ بن‌ محمد بن‌ سلم‌، محمد بن‌ حسن‌ بن‌ قتيبه‌، ابوبكر بن‌ زَبّان‌، علاّن‌ صيقل‌، عبدالله‌ بن‌ محمد بن‌ شيرويه‌، ابوبكر بن‌ خزيمه‌، عبدالله‌ بن‌ محمود مروزي‌، عمر بن‌ محمد بن‌ بُجَيْر سمرقندي‌ و محمد بن‌ عقيل‌ بن‌ ازهر و ديگران‌ (ابن‌ عساكر، 7/298) و نيز از ابوخليفة جمحى‌ (د 305ق‌/917م‌) و طبقة او روايت‌ كرده‌ است‌ (ابن‌ شاكر، 11/189).
او مدتى‌ در جُرجان‌ مقيم‌ شد و در آن‌ شهر حديث‌ گفت‌ (سهمى‌، همانجا). ابن‌ رُميح‌ بارها به‌ بغداد سفر كرد و روزگاري‌ دراز در صعدة يمن‌ اقامت‌ داشت‌ و او را به‌ سبب‌ اقامت‌ نزد سادات‌ صعده‌، زيدي‌ گفته‌اند (ابن‌ عساكر، 7/299). وي‌ در حدود 350ق‌/961م‌ به‌ بغداد و از آنجا به‌ نيشابور رفت‌ و 3 سال‌ در آن‌ ديار مقيم‌ بود (خطيب‌، 5/7). حاكم‌ ابوعبدالله‌ براي‌ او جلسة املاء ترتيب‌ داد و خود صحيح‌ بخاري‌ را نزد او خواند (ذهبى‌، تذكرة، 3/930؛ همو، سير، همانجا). ابن‌ رميح‌ از نيشابور دوباره‌ به‌ عراق‌ رفت‌ و در آنجا مردم‌ پذيراي‌ او شدند. آنگاه‌ حاكم‌ صعده‌ او را نزد خويش‌ فرا خواند.
ابن‌ رميح‌ هنگامى‌ كه‌ به‌ سفر حج‌ رفته‌ بود، در جحفه‌ درگذشت‌ و همانجا به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (ابن‌ عساكر، خطيب‌، همانجاها). سهمى‌ و خطيب‌ بغدادي‌ هر دو به‌ نقل‌ از ابوزرعه‌ (همانجاها) و نيز ابونعيم‌ به‌ ضعف‌ و حتى‌ كذب‌ او اشاره‌ كرده‌اند، اما خطيب‌ (5/8) خود با اين‌ عقيده‌ مخالفت‌ ورزيده‌، همچون‌ ذهبى‌ ( العبر، 2/100)، او را ثقه‌ و ثبت‌ (معتمد و امين‌) دانسته‌ است‌. ابن‌ حجر (همانجا) علت‌ تضعيف‌ ابن‌ رميح‌ را گرايش‌ به‌ مذهب‌ زيدي‌ و تظاهر به‌ آن‌ گفته‌ است‌. از ابن‌ رميح‌، ابوالحسن‌ دارقطنى‌، ابوحفص‌ بن‌ شاهين‌، على‌ بن‌ مفضل‌ بن‌ طاهر بلخى‌، حاكم‌ ابوعبدالله‌، ابوعبدالرحمان‌ سلمى‌، ابوالحسن‌ محمد بن‌ رزقويه‌، ابوعلى‌بن‌دوماالنّعالى‌، ابوالقاسم‌عبدالرحمان‌سراج‌نيشابوري‌ و اسحاق‌ بن‌ اسماعيل‌ رملى‌ روايت‌ كرده‌اند (ابن‌ عساكر، 7/298؛ ابونعيم‌، 7/322). سُلَمى‌ به‌ استماع‌ خويش‌ از ابن‌ رميح‌ اشاره‌ كرده‌ است‌ (ص‌ 7، 30).
ابن‌ رميح‌ داراي‌ تأليفاتى‌ نيز بوده‌ است‌ (خطيب‌، 5/6) و مزّي‌ در چند مورد به‌ كتابى‌ از او اشاره‌ كرده‌ (1/307، 5/458)، اما اثري‌ از آنها فعلاً در دست‌ نيست‌.
مآخذ: ابن‌ حجر عسقلانى‌، احمد، لسان‌ الميزان‌، حيدرآباد دكن‌، 1329- 1331ق‌؛ ابن‌ شاكر، كتبى‌، محمد، عيون‌ التواريخ‌، نسخة عكسى‌ موجود در مركز؛ ابن‌ عساكر، على‌، تاريخ‌ مدينة دمشق‌، به‌ كوشش‌ عبدالغنى‌ الدقر و مطاع‌ الطرابيشى‌، دمشق‌، 1405ق‌/ 1984م‌؛ ابن‌ نقطه‌، محمد، الاستدراك‌، نسخة عكسى‌ موجود در مركز؛ ابونعيم‌ اصفهانى‌، احمد، حلية الاولياء، قاهره‌، 1932- 1938م‌؛ خطيب‌ بغدادي‌، احمد، تاريخ‌ بغداد، قاهره‌، 1349ق‌/1930م‌؛ ذهبى‌، محمد، تذكرة الحفاظ، حيدرآباد دكن‌، 1333-1334ق‌؛ همو، العبر، به‌ كوشش‌ ابوهاجر محمد سعيد بن‌ بسيونى‌ زغلول‌، بيروت‌، 1405ق‌/ 1985م‌؛ همو، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ الارنؤوط و اكرم‌ البوشى‌، بيروت‌، 1404ق‌/1984م‌؛ سلمى‌، محمد، طبقات‌ الصوفية، به‌ كوشش‌ يوهانس‌ پدرسن‌، ليدن‌، 1960م‌؛ سهمى‌، حمزة بن‌ يوسف‌، تاريخ‌ جرجان‌، به‌ كوشش‌ محمد عبدالمعيد خان‌، حيدرآباد دكن‌، 1387ق‌/1967م‌؛ مزي‌، يوسف‌، تحفة الاشراف‌، به‌ كوشش‌ عبدالصمد شرف‌الدين‌، بمبئى‌، 1384ق‌/1965م‌؛ ياقوت‌، بلدان‌.
محمدآصف‌ فكرت‌ (رب) 10/8/77
ن‌ * 2 * (رب) 21/8/77