اِبْن‌ِ رُستم‌، ابوجعفر احمد بن‌ محمد بن‌ يزد يار طبري‌، مقري‌ و نحوي‌ بغدادي‌ در نيمة دوم‌ قرن‌ 3ق‌/9م‌. با توجه‌ به‌ اينكه‌ نُصَير بن‌ يوسف‌ استاد وي‌ در حدود 240ق‌ وفات‌ يافته‌ (ابن‌ جزري‌، غاية، 2/341)، تولد او را بايد در اوايل‌ سدة 3ق‌ دانست‌. ابن‌ رستم‌ قرائت‌ كسائى‌ را از نصير و هاشم‌ بن‌ عبدالعزيز شاگردان‌ كسائى‌ فرا گرفت‌ (ابن‌ مهران‌، 75-76؛ خطيب‌، 5/125؛ ابن‌ جزري‌، همان‌، 1/115، 2/348). لازم‌ به‌ ذكر است‌ كه‌ روايت‌ اين‌ دو از كسائى‌ گرچه‌ در آثار متقدم‌ قرائت‌ مورد توجه‌ بوده‌ (نك: ابن‌ مهران‌، همانجا؛ اندرابى‌، 125؛ ابن‌ جزري‌، همان‌، 2/340- 341، 348- 349)، ولى‌ در آثار متأخر متروك‌ شده‌ است‌ (قس‌: ابن‌ جزري‌، النشر، 1/167-172). خطيب‌ بغدادي‌ (5/136) روايتى‌ از ابن‌ رستم‌ به‌ نقل‌ از ابن‌ مسعود آورده‌ كه‌ دلالت‌ بر تجويز تلاوت‌ قرآن‌ بنا بر قرائات‌ مختلف‌ دارد. از راويان‌ او در قرائت‌ مى‌توان‌ احمد بن‌ جعفر بن‌ سلم‌ خُتُّلى‌، احمد بن‌ محمد بن‌ عثمان‌ قطّان‌، بكّار بن‌ احمد، زكريا بن‌ عيسى‌، عبدالواحد بن‌ عمر و عمر بن‌ محمد بن‌ سيف‌ را نام‌ برد (ابن‌ جرزي‌، غاية، 1/44، 115، 596؛ قس‌: خطيب‌، 5/125). در زمينة نحو، ابن‌ نديم‌ (ص‌ 65) او را از پيروان‌ مكتب‌ بصره‌ شمرده‌ است‌. ابوعثمان‌ بكر بن‌ محمد مازنى‌ (د 249ق‌) را از استادان‌ ادب‌ او ذكر كرده‌اند (نك: ياقوت‌، 7/123، 125؛ ابوالفرج‌، 12/297). ابوالفرج‌ اصفهانى‌ و ابوالقاسم‌ زجّاجى‌ از او بهره‌هايى‌ ادبى‌ برده‌اند (ابوالفرج‌، همانجا؛ ياقوت‌، 7/125).
در منابع‌ حكاياتى‌ دربارة پيدايش‌ نحو و غير آن‌ به‌ نقل‌ از ابن‌ رستم‌ وارد شده‌ است‌ (همانجاها؛ ابن‌ نديم‌، 45). ابن‌ رستم‌ هم‌ در قرائت‌ و هم‌ در نحو در روزگار خود از نخبگان‌ به‌ شمار مى‌رفته‌ (نك: ابن‌ جزري‌، غاية، 1/115، دربارة قرائت‌؛ ابن‌ مهران‌، 76، دربارة نحو) و نكتة جالب‌ در مورد او اين‌ است‌ كه‌ در قرائت‌، مكتب‌ كوفه‌ و در نحو، مكتب‌ بصره‌ را برگزيده‌ است‌. بر اساس‌ سندي‌ كه‌ ابن‌ مهران‌ (همانجا) ارائه‌ كرده‌ او مدتى‌ در خانة وزير ابوالحسن‌ على‌ بن‌ محمد بن‌ فرات‌، مؤدِّب‌ بوده‌ و بكار بن‌ احمد با توسل‌ به‌ حيله‌ و واسطه‌ توانسته‌ از درس‌ او استفاده‌ كند. ظاهراً بايد تاريخ‌ اين‌ امر را پس‌ از 296ق‌، سال‌ وزارت‌ ابن‌ فرات‌ دانست‌. ابن‌ دريد ابياتى‌ در هجو اين‌ رستم‌ به‌ سبب‌ احتجاب‌ او از مردم‌ سروده‌ است‌ ( ديوان‌، 79).
به‌ قرينة استماع‌ ابن‌ سيف‌ از ابن‌ رستم‌ در 304ق‌ (نك: خطيب‌، همانجا)، وفات‌ او پس‌ از اين‌ تاريخ‌ بوده‌ است‌. ابن‌ نديم‌ (ص‌ 37، 65 -66) آثاري‌ در علوم‌ قرآن‌ و ادب‌ با عناوين‌ غريب‌ القرآن‌، المقصور و الممدود، المذكر و المؤنت‌، صورة الهمز، التصريف‌ و النحو به‌ وي‌ نسبت‌ داده‌ است‌ كه‌ نشانى‌ از آنها در دست‌ نيست‌.
مآخذ: ابن‌ جزري‌، محمد، غاية النهاية، به‌ كوشش‌ گ‌. برگشترسر، قاهره‌، 1352ق‌/ 1933م‌؛ همو، النشر، به‌ كوشش‌ على‌ محمد الضباع‌، قاهره‌، كتابخانة مصطفى‌ محمد؛ ابن‌ دريد، ديوان‌، به‌ كوشش‌ عمر بن‌ سالم‌، تونس‌، 1973م‌؛ ابن‌ مهران‌، احمد، المبسوط، به‌ كوشش‌ سبيع‌ حمزة حاكمى‌، دمشق‌، 1407ق‌/1986م‌؛ ابن‌ نديم‌، الفهرست‌؛ ابوالفرج‌ اصفهانى‌، الاغانى‌، قاهره‌، دارالكتب‌؛ اندرابى‌، احمد، قراءات‌ القراء المعروفين‌، به‌ كوشش‌ احمد نصيف‌ الجنابى‌، بيروت‌، 1405ق‌/ 1985م‌؛ خطيب‌ بغدادي‌، احمد، تاريخ‌ بغداد، قاهره‌، 1349ق‌؛ ياقوت‌، ادبا. بخش‌ علوم‌ قرآنى‌ و حديث‌ (رب) 30/6/77
ن‌ * 2 * (رب) 27/7/77