اِبْن‌ِ راعى‌، محمد بن‌ مصطفى‌ ابن‌ خداويردي‌ (1119- 1195ق‌/ 1707-1781م‌)، كاتب‌، اديب‌ و شاعر حنفى‌ مذهب‌ دمشقى‌. وي‌ در دورانى‌ مى‌زيست‌ كه‌ نزد نويسندگان‌ معاصر به‌ «عصر انحطاط ادبى‌» شهرت‌ دارد. آگاهى‌ ما از زندگى‌ وي‌ محدود به‌ آن‌ مختصري‌ است‌ كه‌ مُنَجّد («ترجمة جديدة»، 693 -694) از نسخة خطى‌ سلك‌ الدرر نقل‌ كرده‌ است‌. به‌ گفتة مرادي‌ صاحب‌ سلك‌ الدرر وي‌ در دمشق‌ متولد شد و دانش‌ و هنر نويسندگى‌ را از بزرگان‌ آن‌ ديار فراگرفت‌ و نزد محمد عاصم‌ بن‌ عبدالمُعطى‌، يكى‌ از كاتبان‌ بزرگ‌ دمشق‌ به‌ كمال‌ رسيد و در نظم‌ و نثر مهارت‌ يافت‌. او در نوشتن‌ خطهاي‌ گوناگون‌: رقعى‌، ديوانى‌، سياقت‌ و نسخ‌ چيره‌دست‌ بود.
ابن‌ راعى‌ فارسى‌ و تركى‌ را به‌ خوبى‌ مى‌دانست‌ و قادر بود رسائل‌ ديوانى‌ را به‌ شيوه‌هاي‌ گوناگون‌ بنگارد، او ضمن‌ اينكه‌ در شمار كاتبان‌ اوقاف‌ حرمين‌ بود، در «باب‌ الدفتري‌» دمشق‌ به‌ كار «مقاطعه‌» نيز اشتغال‌ مى‌ورزيد. وي‌ براي‌ هنرنمايى‌ شعر مى‌سرود، در شعر به‌ هجا گرايش‌ داشت‌ و مردم‌ را به‌ زخم‌ زبان‌ خويش‌ مى‌آزرد، اما لطيفه‌ گوييها و نكته‌پردازيهاي‌ او نيز همه‌ جا مشهور بود. در اواخر عمر به‌ بيماريهاي‌ گوناگون‌ دچار شد و سرانجام‌ در تيره‌روزي‌ درگذشت‌.
اطلاع‌ ما از اشعار و رسائل‌ فراوانى‌ كه‌ وي‌ از خود به‌ جاي‌ گذاشته‌، محدود به‌ كتابى‌ به‌ نام‌ البرق‌ المتألق‌ فى‌ محاسن‌ جِلَق‌ معروف‌ به‌ محاسن‌ الشام‌ است‌ (بغدادي‌، 2/331). از اين‌ دو عنوان‌ چنين‌ بر مى‌آيد كه‌ مراد نويسنده‌ از جِلْق‌ همانا شام‌ است‌ و نه‌ منحصراً محله‌اي‌ در دمشق‌، چنانكه‌ فؤاد سيد پنداشته‌ است‌ (2(3)/45)، يا قريه‌اي‌ در نزديك‌ آن‌ (قس‌: ياقوت‌، 2/154)، زيرا ابن‌ راعى‌ در اين‌ كتاب‌ كه‌ در 1171ق‌ به‌ پايان‌ رسانده‌، آنچه‌ را به‌ نثر يا به‌ نظم‌ در مدح‌ دمشق‌ ديده‌، گرد آورده‌ است‌. اين‌ كتاب‌ با ارجوزه‌اي‌ در 184 بيت‌ آغاز مى‌شود كه‌ دربارة زيباييهاي‌دمشق‌، گردشگاهها، گلهاوگياهان‌، نهرها، دره‌هاوچشمه‌هاي‌ اطراف‌ آن‌ است‌. از جهتى‌ ديگر مى‌توان‌ آن‌ را نمونه‌اي‌ جالب‌ از ادبيات‌ جغرافيايى‌ دانست‌ (منجد، «ارجوزة...»، 226). از اين‌ اثر نسخه‌اي‌ خطى‌ در كتابخانة عارف‌ حكمت‌ مدينه‌ و نسخه‌اي‌ در كتابخانة تيموريه‌ (شم 2187) و نسخة ناقصى‌ در دارالكتب‌ المصرية (نك: منجد، معجم‌، 371-372) و نيز نسخه‌اي‌ به‌ خط مؤلف‌ در كتابخانة خديويه‌ ( خديويه‌، 5/19) و نسخه‌هايى‌ ديگر در برلين‌ و وين‌ موجود است‌ GAL,S,II/390) .(GAL,II,362;
مآخذ: بغدادي‌، هدية؛ خديويه‌، فهرست‌؛ سيد، فؤاد، فهرس‌ المخطوطات‌ المصورة (تاريخ‌)، قاهره‌، 1959م‌؛ منجد، صلاح‌الدين‌، «ارجوزة فى‌ محاسن‌ دمشق‌»، مجلة المجمع‌ العلمى‌ العربى‌، س‌ 27، شم 2، دمشق‌، 1371ق‌/1952م‌؛ همو، «ترجمة جديدة لابن‌ خداويردي‌»؛ همان‌، س‌ 34، شم 4، دمشق‌، 1379ق‌/1959م‌؛ همو، معجم‌ المورخين‌ الدمشقيين‌، بيروت‌، 1398ق‌/1978م‌؛ ياقوت‌، بلدان‌؛ نيز:
GAL; GAL,S.
سيمين‌ محقق‌ (رب) 12/6/77
ن‌ * 2 * (رب) 24/6/77