اِبْن‌ِ رازي‌، ابومحمد جعفر بن‌ احمد بن‌ على‌ قمى‌، محدث‌ و فقيه‌ امامى‌ در سدة 4ق‌/10م‌. شيخ‌ طوسى‌ (ص‌ 457) نام‌ پدر وي‌ را على‌ بن‌ احمد آورده‌ است‌. از جزئيات‌ زندگى‌ او آگاهى‌ چندانى‌ در دست‌ نيست‌، همين‌ مقدار مى‌دانيم‌ كه‌ وي‌ ساكن‌ ري‌ بوده‌ است‌ (ابن‌ رازي‌، جامع‌ الاحاديث‌، 3). ابن‌ رازي‌ در آثار خود اسامى‌ جمعى‌ از شيوخ‌ خود را در سلسلة اسناد آورده‌ كه‌ از آن‌ جمله‌ مى‌توان‌ از سهل‌ بن‌ احمد ديباجى‌، محمد بن‌ همام‌ اسكافى‌، حسن‌ بن‌ حمزة علوي‌، صاحب‌ بن‌ عبّاد وزير آل‌بويه‌، شيخ‌ صدوق‌ و ابوعبدالله‌ محمد بن‌ احمد صفوانى‌ ياد كرد.
وي‌ از ابوالمفضل‌ شيبانى‌ نيز به‌ اجازه‌ روايت‌ كرده‌ است‌ (همو، «المسلسلات‌»، 108). ابن‌ رازي‌ در بعضى‌ از نسخ‌ رجال‌ طوسى‌ توثيق‌ شده‌ (ابن‌ داوود، 86؛ قهپايى‌، 2/31؛ قس‌: طوسى‌، همانجا) و نيز ابن‌ طاووس‌ در الدروع‌ الواقية او را مدح‌ كرده‌ است‌ (نوري‌، 3/308). از شاگردان‌ وي‌ تنها محمد بن‌ على‌ بن‌ احمد بن‌ جعفر دقّاق‌ را مى‌شناسيم‌ كه‌ تفسير منسوب‌ به‌ امام‌ حسن‌ عسكري‌(ع‌) را از او روايت‌ كرده‌ است‌ ( تفسير، 9).
آثار چاپى‌: 1. الاعمال‌ المانعة من‌ دخول‌ الجنة، كه‌ به‌ اختصار المانعات‌ نيز گفته‌ مى‌شود و مشتمل‌ بر رواياتى‌ است‌ كه‌ بيانگر اعمال‌ بازدارنده‌ از ورود به‌ بهشت‌ است‌؛ 2. جامع‌ الاحاديث‌ كه‌ احاديث‌ به‌ ترتيب‌ حروف‌ الفبا در آن‌ جمع‌آوري‌ شده‌ و مشتمل‌ بر هزار حديث‌ نبوي‌ است‌؛ 3. العروس‌ كه‌ در آن‌ از فضايل‌ و آداب‌ روز جمعه‌ سخن‌ رفته‌ است‌. اين‌ اثر از آن‌ رو عروس‌ ناميده‌ شده‌ كه‌ در نخستين‌ حديث‌ آن‌ (ص‌ 46) كلمة عروس‌ به‌ كار رفته‌ است‌؛ 4. الغايات‌ كه‌ در آن‌ احاديثى‌ گردآوري‌ شده‌ كه‌ با افعل‌ تفضيل‌ آغاز مى‌شود؛ 5. المسلسلات‌ كه‌ در آن‌ برخى‌ اخبار مسلسل‌ گرد آمده‌ است‌؛ 6. نوادر الاثر فى‌ على‌(ع‌) خير البشر كه‌ در آن‌ حديث‌ نبوي‌ «عَلى‌ٌّ خيْرُ البشر» از بيش‌ از 70 طريق‌ جمع‌آوري‌ شده‌ است‌. اين‌ 6 اثر به‌ صورت‌ مجموعه‌اي‌ در يك‌ مجلّد در تهران‌ (1369ق‌) به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌.
آثار منسوب‌: 1. الامام‌ و المأموم‌ (يا ادب‌ الامام‌ و المأموم‌ ) كه‌ شهيدثانى‌ (ص‌363) از آن‌ نقل‌ كرده‌است‌ (قس‌:خوانساري‌،2/172)؛ 2. دفن‌ الميت‌، كه‌ خود ابن‌ رازي‌ («الغايات‌»، 98) به‌ آن‌ اشاره‌ كرده‌ است‌؛ 3. المنبى‌´ عن‌ زهد النبى‌(ص‌)كه‌ به‌ اختصار زهد النبى‌(ص‌) خوانده‌ مى‌شود. اين‌ كتاب‌ مورد استفادة ابن‌ طاووس‌ (ص‌ 161) و ابن‌ فهد (ص‌ 20-21) قرار گرفته‌ است‌.
مآخذ: ابن‌ داوود، حلى‌، حسن‌، الرجال‌، به‌ كوشش‌ جلال‌الدين‌ محدث‌، تهران‌، 1342ش‌؛ ابن‌ رازي‌، جعفر، «الاعمال‌ المانعة...»، «العروس‌»، «الغايات‌»، «المسلسلات‌»، «نوادر الاثر...»، جامع‌ الاحاديث‌، تهران‌، 1369ق‌؛ ابن‌ طاووس‌، على‌، فلاح‌ السائل‌، تهران‌، 1382ق‌؛ ابن‌ فهد، احمد، التحصين‌، قم‌، 1406ق‌؛ تفسير منسوب‌ به‌ امام‌ حسن‌ عسكري‌(ع‌)، قم‌، 1409ق‌؛ خوانساري‌، محمدباقر، روضات‌ الجنات‌، تهران‌، 1382ق‌/1962م‌؛ شهبه‌ ثانى‌، زين‌الدين‌، روض‌ الجنان‌، تهران‌، 1303ق‌؛ طوسى‌، محمد، رجال‌، نجف‌، 1380ق‌/ 1961م‌؛ قهپايى‌، عنايت‌الله‌، مجمع‌ الرجال‌، قم‌، 1384ق‌؛ نوري‌، ميرزا حسين‌، مستدرك‌ الوسائل‌، تهران‌، 1318-1321ق‌. بخش‌ علوم‌ قرآنى‌ و حديث‌ (رب) 11/6/77
ن‌ * 2 * (رب) 24/6/77