اِبْن‌ِ خَلْدون‌، ابومسلم‌ عمر بن‌ محمد (يا احمد: ابن‌ صاعد، 71) ابن‌ بقى‌ّ، رياضى‌دان‌، منجم‌، پزشك‌ و فيلسوف‌ عرب‌ نژاد اندلسى‌ (د 449ق‌/1057م‌)، از خاندان‌ مشهور بنى‌ خلدون‌ اشبيليه‌ (ابن‌ حزم‌، 460؛ قفطى‌، 243؛ ابن‌ خلدون‌، 5 -6).
دربارة نام‌ و نياكان‌ او، از آن‌ هنگام‌ كه‌ وارد اندلس‌ شدند، ميان‌ نويسندگان‌ اختلاف‌ است‌. كهن‌ترين‌ منبع‌ ما، نياي‌ ششم‌ او، خالد الداخل‌، را خلدون‌ خوانده‌ است‌ (ابن‌ حزم‌، 460)، اما عبدالرحمان‌ بن‌ خلدون‌ به‌ نقل‌ از ابن‌ حزم‌ (همانجا) خلدون‌ الداخل‌ را نياي‌ خالد مذكور و نخستين‌ كوچندة (الداخل‌) اين‌ دودمان‌ِ عرب‌ حَضْرمى‌ به‌ اندلس‌ دانسته‌ است‌ ( التعريف‌، 6، قس‌: ص‌5). از تولد و رشد و زندگى‌ علمى‌ وي‌ اطلاع‌ بسيار به‌ دست‌ نيامد، تنها گفته‌اند كه‌ او شاگرد ابوالقاسم‌ مَسلمة بن‌ احمد المجريطى‌ (338- 398ق‌/949- 1008م‌) پيشواي‌ رياضى‌دانان‌ عصر خود بوده‌ است‌ (همو، 5؛ قفطى‌، 326، 327)، همچنين‌ نوشته‌اند كه‌ محمد بن‌ مروان‌ بن‌ الحكم‌ بن‌ الحكم‌ بن‌ عبدالملك‌ (از بنى‌ مغيرة اشبيليه‌ و امويان‌ اندلس‌) از ياران‌ وي‌ بوده‌ است‌ (ابن‌ حزم‌، 92)، و اين‌ محمد بن‌ مروان‌ ظاهراً همان‌ القرشى‌ معروف‌ به‌ السلاح‌ است‌ كه‌ از آخرين‌ دانشمندان‌ اشبيليه‌ بوده‌ و با نام‌ ابومروان‌ عبدالملك‌ به‌ دادگري‌ و حساب‌ دانى‌ و پرهيزگاري‌ شهرت‌ داشته‌ است‌ (همانجا؛ ابن‌ صاعد، 84 - 85). ابن‌ ابى‌ اُصَيبعه‌ (3/65) به‌ اشتباه‌ احمد ابن‌ عبدالله‌ بن‌ الصفار (د 427ق‌) طبيب‌، رياضى‌دان‌ و منجم‌ را شاگرد ابن‌ خلدون‌ دانسته‌ كه‌ احتمالاً اين‌ اشتباه‌ از قرائت‌ نادرست‌ نوشتة ابن‌ صاعد اندلسى‌ (ص‌ 72) ناشى‌ شده‌، و به‌ پيروي‌ از ابن‌ ابى‌ اصيبعه‌، در منابع‌ متأخرتر نيز تكرار شده‌ است‌ (مقري‌، 3/376؛ فيلسوف‌ الدوله‌، 1/56؛ لكلرك‌، .(I/544
مآخذ: ابن‌ ابى‌ اصيبعة، احمد بن‌ قاسم‌، عيون‌ الانباء، بيروت‌، 1377ق‌/1957م‌؛ ابن‌ حزم‌، على‌، جمهرة انساب‌ العرب‌، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ ابن‌ خلدون‌، عبدالرحمان‌، التعريف‌، به‌ كوشش‌ محمد بن‌ تاويت‌ الطنجى‌، قاهره‌، 1370ق‌/1951م‌؛ ابن‌ صاعد اندلسى‌، صاعد، طبقات‌ الامم‌، به‌ كوشش‌ لويس‌ شيخو، بيروت‌، 1912م‌؛ فيلسوف‌ الدوله‌، عبدالحسين‌، مطرح‌ الانظار، تبريز، 1334ق‌؛ قفطى‌، على‌، تاريخ‌ الحكما، به‌ كوشش‌ يوليوس‌ ليبرت‌، لايپزيگ‌، 1903م‌؛ مقري‌ تلمسانى‌، احمد، نفح‌ الطيب‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1388ق‌؛ نيز:
Leclerc, Lucien, Histoire de la m E decine arabe, New York 1971.
يوسف‌ رحيم‌لو (رب) 15/5/77
ن‌ * 2 * (رب) 27/5/77