responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 3  صفحه : 1104
ابن حفصون
جلد: 3
     
شماره مقاله:1104



اِبْن‌ِ حَفْصون‌، عمر بن‌ حفصون‌ بن‌ جعفر بن‌ شتيم‌ (د 306ق‌/ 918م‌)، از مخالفان‌ سرسخت‌ امويان‌ اندلس‌. جد پدري‌ وي‌ يكى‌ از زمين‌داران‌ بود كه‌ اسلام‌ را پذيرفت‌ ( 2 EI). پدرش‌ با درآمد زمينهاي‌ نياكان‌ خود روزگار مى‌گذراند. از آنجا كه‌ ابن‌ حفصون‌ نيز از مسيحيت‌ به‌ اسلام‌ گرويده‌ بود، در برخى‌ مآخذ از او با نسبت‌ «اسلامى‌» ياد شده‌ است‌ (ابن‌ خطيب‌، 31). او در ريّه‌ (اصطخري‌، 42-43) از توابع‌ رُنده‌1 در اسپانياي‌ جنوبى‌ متولد شد. از آغاز زندگى‌ِ او اطلاع‌ روشنى‌ در دست‌ نيست‌. ابن‌ حفصون‌ بر سر ماليات‌، با عامل‌ ريّه‌ اختلاف‌ پيدا كرد و به‌ همين‌ جهت‌ زادگاه‌ خود را به‌ مقصد تيهرت‌ (در شمال‌ افريقا) ترك‌ كرد و در آنجا نزد خياطى‌ به‌ كار پرداخت‌ (ابن‌ قوطيه‌، 109-110؛ ابن‌ حيان‌، چ‌ بيروت‌، 393). او بعد از مدتى‌ به‌ موطن‌ خود در بازگشت‌ و با گردآوري‌ ناراضيان‌ از حكومت‌ امويان‌، در 267ق‌/881م‌ قيام‌ بر ضد آن‌ دولت‌ را آغاز كرد (نويري‌، 23/391). او كه‌ دژ ببشتر2 را پايگاه‌ و محل‌ تجمع‌ افراد خود قرار داده‌ بود (حميدي‌، 2/476؛ ابن‌ عذاري‌، 3/99) پس‌ از اندك‌ مدتى‌، سراسر كوهستانهاي‌ جنوب‌ اسپانيا را تحت‌ نفوذ خود درآورد و رهبري‌ قيام‌ ملى‌ بر ضد امويان‌ را به‌ دست‌ گرفت‌ ( 2 EI). وي‌ بيش‌ از 50 سال‌ (ابن‌ خطيب‌، همانجا) با 4 تن‌ از اميران‌ اموي‌ اندلس‌: محمد بن‌ عبدالرحمان‌، منذر بن‌ محمد، عبدالله‌ بن‌ محمد و عبدالرحمان‌ بن‌ محمد ملقب‌ به‌ الناصر لدين‌ الله‌، به‌ مبارزه‌ پرداخت‌ (حميدي‌، 1/40-42؛ نويري‌، 23/391- 398). بخش‌ اعظم‌ اين‌ قيام‌ با دوران‌ حكومت‌ عبدالله‌ بن‌ محمد (275-300ق‌/ 888 -913م‌) مصادف‌ بوده‌ است‌. بعد از روي‌ كار آمدن‌ عبدالله‌،ابن‌حفصون‌ با تجهيز 30 هزار سپاهى‌ از مردم‌ِ اندلس‌ (ابن‌ عبدربه‌، 4/497؛ ابن‌ خطيب‌، همانجا) با وي‌ به‌ نبرد پرداخت‌. اگر چه‌ عبدالله‌ بارها وي‌ را در قلعة ببشتر محاصره‌ كرد، اما نتوانست‌ كار اين‌ قيام‌ را يكسره‌ كند. عبدالرحمان‌ سوم‌، جانشين‌ عبدالله‌ نيز به‌ سركوب‌ ابن‌ حفصون‌ - كه‌ نه‌ تنها خاندان‌ اموي‌ بلكه‌ حكومت‌ اسلام‌ و گسترش‌ آن‌ در اسپانيا را مورد تهديد قرار داده‌ بود - همت‌ گماشت‌ (ابن‌ خطيب‌، 28-30؛ نويري‌، 23/396- 398). سرانجام‌ با درگذشت‌ ابن‌ حفصون‌ (ابن‌ خطيب‌، 32) قيام‌ وي‌ نيز پايان‌ يافت‌. اگرچه‌ جعفر، يكى‌ از فرزندان‌ او، كار پدر را پى‌ گرفت‌، ليكن‌ موفق‌ نشد و در 316ق‌/928م‌ اين‌ ناآراميها كلاً خاتمه‌ يافت‌ (نويري‌، 23/32-34).
قيام‌ ابن‌ حفصون‌، چندان‌ مورد پسند مورخان‌ مسلمان‌ واقع‌ نشده‌ و وي‌ از آنجا كه‌ به‌ پشتيبانى‌ و حمايت‌ مسيحيان‌ تكيه‌ داشت‌، به‌ بددينى‌ و ارتداد متهم‌ شده‌ است‌ (ابن‌ حيان‌، چ‌ پاريس‌، 3/51). به‌ اين‌ جهت‌ از او با القاب‌ زننده‌اي‌ چون‌ مرتد، مارق‌ (ابن‌ عبدربه‌، 4/496-497)، فاسق‌ ولعين‌ (ابن‌ حيان‌، همان‌، 3/54) ياد شده‌ است‌. آنچه‌ مسلم‌ است‌، اينكه‌ ابن‌ حفصون‌ در رأس‌ مخالفان‌ خاندان‌ اموي‌ قرار داشته‌ و به‌ منظور نجات‌ كشور خود قيام‌ كرده‌ است‌. وي‌ در قيام‌ خود دو هدف‌ سياسى‌ داشت‌: نخست‌ بيرون‌ راندن‌ امويان‌ از اندلس‌ و ديگر جانشين‌ كردن‌ بنى‌ عباس‌ به‌ جاي‌ آنان‌ (ابن‌ خلدون‌، 4(2)/293) و به‌ همين‌ منظور در صدد ايجاد رابطه‌ با اميران‌ شمال‌ افريقا بوده‌ است‌ (همانجا).
مآخذ: ابن‌ حيان‌، حيان‌ بن‌ خلف‌، المقتبس‌، به‌ كوشش‌ ملشور آلتونيا، پاريس‌، 1937م‌؛ همان‌، به‌ كوشش‌ محمود على‌ مكى‌، بيروت‌، 1393ق‌/1973م‌؛ ابن‌ خطيب‌، محمد، كتاب‌ اعمال‌ الاعلام‌، به‌ كوشش‌ لوي‌ پرووانسال‌، بيروت‌، 1956م‌؛ ابن‌ خلدون‌، العبر؛ ابن‌ عبدربه‌، احمد، العقد الفريد، به‌ كوشش‌ احمد امين‌ و ديگران‌، بيروت‌، 1400ق‌/1982م‌؛ ابن‌ عذاري‌، محمد، البيان‌ المُغرب‌، به‌ كوشش‌ راينهارت‌ دوزي‌، ليدن‌، 1849م‌؛ ابن‌ قوطيه‌، محمد، تاريخ‌ افتتاح‌ الاندلس‌، به‌ كوشش‌ عبدالله‌ انيس‌ الطباع‌، بيروت‌، 1957م‌؛ اصطخري‌ ، ابراهيم‌، المسالك‌ و الممالك‌، به‌ كوشش‌ دخويه‌، ليدن‌، 1927م‌؛ حُميدي‌، محمد، جذوة المقتبس‌، به‌ كوشش‌ ابراهيم‌ ابياري‌، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ نويري‌، احمد، نهاية الارب‌، به‌ كوشش‌ احمد كمال‌ زكى‌ و محمد مصطفى‌ زياده‌، قاهره‌، 1980م‌؛ نيز: 2 .
سعيدالله‌ قره‌بگلو (رب) 27/3/77
ن‌ * 2 * (رب) 20/4/77
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 3  صفحه : 1104
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست