responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 3  صفحه : 1070
ابن حاجب، ابو حفص
جلد: 3
     
شماره مقاله:1070



اِبْن‌ِ حاجِب‌، ابوحفص‌ عمر بن‌ محمد بن‌ منصور امينى‌ ملقب‌ به‌ عزالدين‌ (593 - 28 شعبان‌ 630ق‌/1197- 9 ژوئن‌ 1233م‌)، محدث‌ و مورخ‌ دمشقى‌. برخى‌ از منابع‌ كنية او را «ابوالفتوح‌» نيز ذكر كرده‌اند (ابن‌ مستوفى‌، 1/409). وي‌ در دمشق‌ به‌ دنيا آمد و احتمالاً به‌ سبب‌ آنكه‌ جدش‌، منصور بن‌ مَسْرور، حاجب‌ و دربان‌ امين‌ الدوله‌ حكمران‌ بُصري‌ بوده‌ (ابن‌ مستوفى‌، همانجا؛ ذهبى‌، تذكره‌، 4/1456) به‌ «ابن‌ حاجب‌» شهرت‌ يافته‌ است‌. او براي‌ بهره‌ بردن‌ از محدثين‌ عصر خود مسافرتهاي‌ بسيار كرد و از اين‌ رو به‌ عنوان‌ «رَحال‌» از او ياد شده‌ است‌ (ذهبى‌، العبر، 3/207). در شهرها و نقاط مختلف‌ از مشايخ‌ بسياري‌ حديث‌ شنيد و نام‌ آنان‌ را در مجموعه‌هايى‌ جمع‌آوري‌ كرد. نخستين‌ بار در دمشق‌، در 616ق‌/1219م‌ از محضر هبةالله‌ بن‌ خضر بن‌ طاووس‌ استماع‌ كرد. سپس‌ در همانجا از موسى‌ بن‌ عبدالقادر، شيخ‌ موفق‌، ابن‌ ابى‌ لقمه‌ و ابن‌ البُن‌ حديث‌ شنيد. در 624ق‌ وارد اربل‌ شد و در آنجا از شيخ‌ابوالمعالى‌ صاعدبن‌على‌ واعظ واسطى‌ و ابومحمدبدل‌بن‌ابى‌معمر حافظ تبريزي‌ استماع‌ حديث‌ كرد. آنگاه‌ به‌ بغداد رفت‌ و نزد ابوالفرج‌ فتح‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ عبدالسلام‌ بغدادي‌ و ديگران‌ حديث‌ شنيد (ابن‌ مستوفى‌، همانجا؛ ذهبى‌، تذكره‌، 4/1455). درك‌ محضر علمى‌ فتح‌ بن‌ عبدالسلام‌ براي‌ ابن‌ حاجب‌ از اهميت‌ ويژه‌اي‌ برخوردار بود، تا آنجا كه‌ بنا به‌ گفتة سيف‌الدين‌ بن‌ مجد هنگامى‌ كه‌ ابن‌ حاجب‌ به‌ بغداد قدم‌ نهاد، به‌ شكرانة زنده‌ بودن‌ فتح‌ بن‌ عبدالسلام‌، اولين‌ روز ورود خود را روزه‌ گرفت‌ (ذهبى‌، تاريخ‌ الاسلام‌، طبقة 63، 374). همچنين‌ در آنجا از شاگردان‌ قاضى‌ ابوالفضل‌ ارموي‌ و ابوالوقت‌ سجزي‌، استماع‌ حديث‌ نمود. سپس‌ دو نوبت‌ به‌ مصر رفت‌ و از عبدالقوي‌ بن‌ جباب‌ و ديگران‌ حديث‌ شنيد. در راه‌ حجاز نيز از ابومحمد ابوبكر بن‌ محمد هروي‌، معروف‌ به‌ «ابن‌ عجمى‌» استماع‌ كرد. علاوه‌ بر آنچه‌ ذكر شد، در اسكندريه‌، موصل‌، حلب‌ و حرمين‌ شريفين‌ نيز استماع‌ حديث‌ نموده‌ است‌ (ابن‌ مستوفى‌، 2/644؛ منذري‌، 3/346؛ ذهبى‌، همان‌، طبقة 63، 373؛ برزالى‌، 2/562).
افراد مختلفى‌ از ابن‌ حاجب‌ حديث‌ شنيده‌اند، كه‌ زكى‌الدين‌ برزالى‌، ابو موسى‌ رعينى‌ و جمال‌ الدين‌ بن‌ صابونى‌ از آن‌ جمله‌اند. همچنين‌ ابن‌ مستوفى‌ گويد كه‌ از ابن‌ حاجب‌ حديث‌ شنيده‌ است‌ (همانجا). نكتة مهم‌ اين‌ است‌ كه‌ ابن‌ حاجب‌ توانسته‌ است‌ به‌ علت‌ تبحر در حديث‌ بر بسياري‌ از مشايخ‌ خود در اين‌ رشته‌ فائق‌ آيد، چندانكه‌ استاد وي‌ ابواسحاق‌ ابراهيم‌ بن‌ محمد صريفينى‌ عراقى‌ نيز از وي‌ حديث‌ شنيده‌ است‌ (ذهبى‌، تذكره‌، 4/1456). به‌ سبب‌ علاقة وافر ابن‌ حاجب‌ به‌ حديث‌ و جمع‌آوري‌ آن‌ بود كه‌ وصيت‌ نمود پس‌ از مرگ‌ كتابهايش‌ را در دارالحديث‌ جبل‌ قاسيون‌، كه‌ به‌ ضياءالدين‌ محمد بن‌ عبدالواحد مقدسى‌ منسوب‌ بود، قرار دهند (منذري‌، ذهبى‌، همانجاها).
آثار: از ابن‌ حاجب‌ دو اثر دست‌نويس‌ بر جاي‌ مانده‌ كه‌ در ظاهريه‌ موجود است‌: عوالى‌ حديث‌ مالك‌ بن‌ انس‌ در 18 برگ‌ و مصافحات‌ و موافقات‌ و ابدال‌ و احاديث‌ عوال‌ مشتمل‌ بر 40 حديث‌ و بعضى‌ اضافات‌ ديگر در 15 برگ‌ (ظاهريه‌، 545، 589). همچنين‌ 3 اثر ديگر به‌ وي‌ منسوب‌ است‌ كه‌ عبارتند از ذيلى‌ بر تاريخ‌ دمشق‌ ابن‌ عساكر (منذري‌، همانجا)؛ معجم‌ مكانهايى‌ كه‌ در آنها استماع‌ حديث‌ كرده‌ است‌ (ذهبى‌، تذكره‌، 4/1455)؛ معجم‌ الشيوخ‌، كه‌ در آن‌ نام‌ حدود 1180 تن‌ از مشايخ‌ حديث‌ خود را ذكر كرده‌ است‌ (ذهبى‌، تاريخ‌ الاسلام‌، همانجا).
مآخذ: ابن‌ مستوفى‌، مبارك‌، تاريخ‌ اربل‌، به‌ كوشش‌ سامى‌ خماس‌ صقار، بغداد، دارالرشيد؛ برزالى‌، قاسم‌، مشيخة قاضى‌ القضاة ابن‌ جماعة، به‌ كوشش‌ موفق‌ عبدالقادر، بيروت‌، 1408ق‌/1988م‌؛ ذهبى‌، محمد، تاريخ‌ الاسلام‌، به‌ كوشش‌ بشار عواد معروف‌ و ديگران‌، بيروت‌، 1408ق‌/1988م‌؛ همو، تذكرة الحفاظ، حيدرآباد دكن‌، 1333- 1334ق‌؛ همو، العبر، به‌ كوشش‌ محمد سعيد بن‌ بسيونى‌ زغلول‌، بيروت‌، 1045ق‌/ 1985م‌؛ ظاهريه‌، خطى‌ (مجاميع‌)؛ منذري‌، عبدالعظيم‌، التكملة الوفيات‌ النقلة، به‌ كوشش‌ بشار عواد معروف‌، بيروت‌، 1405ق‌/1984م‌. حسن‌ صفري‌ نادري‌ (رب) 21/2/77
ن‌ * 2 * (رب) 11/3/77
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 3  صفحه : 1070
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست