اِبْن‌ِ حاج‌، ابوالحسن‌، محمد بن‌ عبدالله‌ تُجيبى‌ (574 -641ق‌/ 1178-1243م‌)، نحوي‌ و اديب‌ مغربى‌. او از مردم‌ قرطبه‌ بود و نزد گروهى‌ كه‌ مشهورترين‌ آنان‌ ابن‌ بقى‌ و ابن‌ حوط الله‌ (ه م‌م‌)اند، دانش‌ آموخت‌ (ابن‌ ابار، 654). و كسانى‌ از جمله‌ ابن‌ مضاء (ه م‌) به‌ او اجازة نقل‌ حديث‌ دادند و از ميان‌ شاگردان‌ او ابوبكر بن‌ حبيش‌ و ابوعلى‌ بن‌ الناظر قابل‌ ذكرند (مراكشى‌، 6/297؛ سيوطى‌، 1/141). او دانشمندي‌ مبرز، خوش‌ خط با ظاهري‌ آراسته‌ بود. مدتى‌ عهده‌دار شغل‌ قضا در غرناطه‌ و جزيرة الخضراء شد و در همين‌ مقام‌ به‌ درستكاري‌ و عدالت‌ شهرت‌ يافت‌ (ابن‌ ابار، مراكشى‌، همانجاها). سيوطى‌ (1/141-142) دانش‌ و فروتنى‌ او را نيز ستوده‌ است‌. ابن‌ حاج‌ به‌ دعوت‌ خليفه‌ رشيد موحدي‌ كه‌ از 630 تا 640ق‌ بر مراكش‌ فرمان‌ مى‌راند به‌ آنجا سفر كرد و تعليم‌ و تربيت‌ فرزند او را به‌ عهده‌ گرفت‌ و سرانجام‌ در مراكش‌ درگذشت‌ (مراكشى‌، همانجا).
دو اثر به‌ ابن‌ حاج‌ منسوب‌ است‌: 1. نزهة الالباب‌ الجامعة لفنون‌ الا¸داب‌ يا نزهة الالباب‌ فى‌ محاسن‌ الا¸داب‌ I/597) ؛ GAL, قس‌: ازهريه‌، 5/284) كه‌ اختصاري‌ است‌ از كتاب‌ العزيز المحلّى‌ تأليف‌ عزيزالدين‌ ابن‌ كميلى‌ منصوري‌ (نك: دوسلان‌، شم 3526 ؛ نموي‌، شم 447 )؛ 2. المقاصد الكافية فى‌ علم‌ لسان‌ العرب‌ (سيوطى‌، همانجا). مراكشى‌ (همانجا) دربارة تأليفى‌ از او در نحو سخن‌ گفته‌ كه‌ به‌ شيوة المفصل‌ زمخشري‌ نوشته‌ شده‌، چنانكه‌ گويى‌ مختصر آن‌ است‌، اما ظاهراً اين‌ تأليف‌ همان‌ المقاصد الكافية بوده‌ است‌.
مآخذ: ابن‌ ابار، محمد بن‌ عبدالله‌، التكملة لكتاب‌ الصلة، به‌ كوشش‌ عزت‌ عطار حسينى‌، قاهره‌، 1375ق‌/1956م‌؛ ازهريه‌، فهرست‌؛ سيوطى‌، عبدالرحمان‌، بغية الوعاة، به‌ كوشش‌ محمدابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1384ق‌/1964م‌؛ مراكشى‌، محمد، الذيل‌ و التكملة، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1973م‌؛ نيز:
De Slane, M., Catalogue des manuscrits arabes, Paris, 1883-1895; GAL; Nemoy, L., Arabic Manuscripts in the Yale University Library, Yale, 1956.
محمد سيدي‌ (رب) 20/2/77
ن‌ * 2 * (رب) 10/3/77