responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 3  صفحه : 1019
ابن جاندار
جلد: 3
     
شماره مقاله:1019



اِبْن‌ِ جانْدار، حسين‌ بن‌ شهاب‌الدين‌ بقاعى‌ كركى‌ عاملى‌ (1012- 1076ق‌/1603- 1665م‌)، اديب‌، نحوي‌، شاعر، متكلم‌، اخباري‌ و نيز طبيب‌، ضبط «جاندار» كه‌ نام‌ يكى‌ از نياكان‌ او و در فارسى‌ به‌ معناي‌ نگهبان‌ و سلاحدار است‌، مورد اختلاف‌ است‌ و به‌ صورت‌ خاندار (ابن‌ معصوم‌، سلافة، 347) نيز آمده‌ و برخى‌ به‌ جاي‌ آن‌ «حيدر» آورده‌اند (حرّ عاملى‌، 1/70)؛ اما در بيشتر مآخذ «جاندار» ترجيح‌ داده‌ شده‌ است‌ (نك: محبى‌، 2/90؛ كحاله‌، 4/12؛ زركلى‌، 2/235؛ خليلى‌، 1/133).
وي‌ در يكى‌ از نواحى‌ لبنان‌ كنونى‌ زاده‌ شد. از شرح‌ زندگى‌ و دوران‌ تحصيل‌ او چه‌ در كودكى‌ و چه‌ بعد از آن‌ اطلاع‌ دقيقى‌ نداريم‌، فقط مى‌دانيم‌ كه‌ وي‌ از بهاءالدين‌ محمد بن‌ حسين‌ معروف‌ به‌ شيخ‌ بهائى‌ (د 1031ق‌/1622م‌) اجازة روايت‌ داشته‌ است‌ (كشميري‌، 94). شيخ‌ حر عاملى‌ (1033-1104ق‌/1624-1693م‌) علم‌ و ادب‌ او را ستوده‌ است‌ و در فضيلت‌ اشعارش‌ گويد: «اشعار او مخصوصاً در مدح‌ اهل‌ بيت‌ نيكو و لطيف‌ است‌» (1/70-71). محبى‌ (1/90) نيز گويد كه‌ وي‌ در ساختن‌ شعر استعداد فراوان‌ داشته‌ و اشعارش‌ زيبا و داراي‌ مضامينى‌ بديع‌ است‌.
ابن‌ جاندار ابياتى‌ در مدح‌ ابن‌ معصوم‌ و قصايدي‌ در مدح‌ پدر او سروده‌ است‌ (نك: ابن‌ معصوم‌، سلافة، 348- 359) و احتمالاً همين‌ امر سبب‌ شده‌ كه‌ ابن‌ معصوم‌ او را با عبارات‌ مسجع‌ و پر طمطراق‌ خويش‌ بستايد و بگويد: «او در كسب‌ كمالات‌ و فضايل‌ يگانة عصر خود بود» (همان‌، 347). قصايدي‌ كه‌ ابن‌ جاندار در مدح‌ پدر او سروده‌، همه‌ به‌ سبك‌ و قالب‌ اشعار كهن‌ عرب‌ است‌ و كمتر اثري‌ از نوآوري‌ در آنها به‌ چشم‌ مى‌خورد و حتى‌ نخستين‌ قصيدة وي‌ مورد انتقاد قرار گرفته‌ است‌ (ابن‌ معصوم‌، انوار، 1/81؛ همو، سلافة، 351). ابن‌ جاندار علاوه‌ بر شعر و ادب‌ به‌ علومى‌ چون‌ منطق‌ و حديث‌ نيز مى‌پرداخت‌. بنا به‌ گفتة ابن‌ معصوم‌ وي‌ در اواخر عمر به‌ علم‌ طب‌ روي‌ آورد ( سلافة، 347). او در استنباط احكام‌ شرعى‌ از روش‌ اخباريون‌ پيروي‌ مى‌نمود (امين‌، 6/36).
ابن‌ جاندار به‌ ايران‌ نيز مسافرت‌ كرد و مدتى‌ در اصفهان‌ اقامت‌ گزيد (حر عاملى‌، 1/71)، اما معلوم‌ نيست‌ كه‌ اين‌ سفر در چه‌ سالى‌ و به‌ چه‌ قصدي‌ بوده‌ است‌. وي‌ كه‌ همواره‌ در سفر بود، عاقبت‌ در 1074ق‌/ 1664م‌ به‌ حيدرآباد هند آمد (ابن‌ معصوم‌، سلافة، 347؛ همو، انوار، 1/81) و سرانجام‌ در همانجا درگذشت‌.
از ابن‌ جاندار آثار چاپى‌ و خطى‌ باقى‌ مانده‌ كه‌ به‌ شرح‌ زير است‌: 1. ديوان‌ شيخ‌ حسين‌ بن‌ شهاب‌ الدين‌، اسكندريه‌، 1290ق‌، چاپ‌ سنگى‌ (آقابزرگ‌، 9(1)/248)؛ 2. عقود الدرر فى‌ حل‌ ابيات‌ المطول‌ و المختصر. اين‌ كتاب‌ شرحى‌ بر شواهد ابيات‌ كتابهاي‌ مطول‌ و مختصر سعدالدين‌ تفتازانى‌ است‌ كه‌ چندين‌ بار در ايران‌ و كشورهاي‌ ديگر به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌ (مشار، 629؛ سركيس‌ 2/1264)؛ 3. هداية الابرار الى‌ طريقة الائمة الاطهار. اين‌ كتاب‌ كه‌ داراي‌ يك‌ مقدمه‌، 8 باب‌ و يك‌ خاتمه‌ است‌، به‌ بيان‌ موارد نزاع‌ بين‌ طرفداران‌ و مخالفان‌ اجتهاد و صحت‌ و حجيت‌ احاديث‌ موجود و علم‌ درايه‌ و اينكه‌ هر واقعه‌اي‌ نزد ائمه‌(ع‌) داراي‌ حكمى‌ معين‌ و دليلى‌ قطعى‌ است‌ و بطلان‌ اجتهاد و تقليد و عمل‌ به‌ احتياط و نيز غفلتهاي‌ اصوليان‌ متأخر پرداخته‌ است‌ (كنتوري‌، شم 3394). حر عاملى‌ (1/71)، كشميري‌ (ص‌ 93) و بغدادي‌ (2/718) سهواً اين‌ كتاب‌ را در اصول‌ دين‌ دانسته‌اند. مؤلف‌ تحرير آن‌ را در ربيع‌الثانى‌ 1073ق‌ به‌ پايان‌ برده‌ است‌. نسخه‌هاي‌ اين‌ كتاب‌ در كتابخانه‌هاي‌ ايران‌ و عراق‌ موجود است‌ (آستان‌ قدس‌، 6/98). همچنين‌ قصيده‌اي‌ در 17 بيت‌ با قافية «حا» از اشعار او مى‌شناسيم‌ كه‌ در كتابخانة ملى‌ تبريز به‌ شمارة 11/1035 ضمن‌ مجموعه‌اي‌ به‌ نام‌ قصايد متفرقه‌ آمده‌ است‌ (ملى‌ تبريز، 3/1026)، نسخة ديگري‌ نيز از آن‌ در كتابخانة برلين‌ موجود است‌ ( آلوارت‌، .(VII/8063
آثار ديگري‌ نيز به‌ وي‌ منسوب‌ است‌ كه‌ فعلاً اثري‌ از آن‌ در دست‌ نيست‌. اين‌ آثار عبارتند: 1. ارجوزة فى‌ المنطق‌؛ 2. ارجوزة فى‌ النحو؛ 3. كتاب‌ الاسعاف‌؛ 4. حاشية البيضاوي‌ (حر عاملى‌، 1/70-71)؛ 5. حاشية المطول‌ (قمى‌، 136)؛ 6. رسالة فى‌ طريقة العمل‌؛ 7. رسائل‌ فى‌ الطب‌ (حر عاملى‌، 1/71)؛ 8. رسائل‌ فى‌ اصول‌ الدين‌ (قمى‌، 136)؛ 9. السلاسل‌ و الاغلال‌ كه‌ قصايدي‌ در اهاجى‌ است‌ (محبى‌، 90؛ بغدادي‌، 2/20)؛ 10. شرح‌ نهج‌ البلاغة كه‌ شرحى‌ بزرگ‌ بوده‌ است‌ (حر عاملى‌، 1/70)؛ 11. كتاب‌ بزرگى‌ در طب‌؛ 12. كتاب‌ مختصري‌ در طب‌ (حر عاملى‌، همانجا)؛ 13. كنز اللا¸لى‌ كه‌ قصايدي‌ در مدح‌ است‌ (بغدادي‌، 2/387)؛ 14. مختصر الاغانى‌ (حر عاملى‌، 1/71).
مآخذ: آستان‌ قدس‌، فهرست‌؛ آقابزرگ‌، الذريعة؛ ابن‌ معصوم‌، صدرالدين‌، انوار الربيع‌ فى‌ انواع‌ البديع‌، به‌ كوشش‌ شاكر هادي‌ شكر، نجف‌، 1388ق‌؛ همو، سلافة العصر فى‌ محاسن‌ الشعراء بكل‌ مصر، تهران‌، 1324ق‌؛ امين‌، محسن‌، اعيان‌ الشيعة، به‌ كوشش‌ حسن‌ امين‌، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ بغدادي‌، اسماعيل‌ پاشا، ايضاح‌ المكنون‌، استانبول‌، 1947م‌؛ حر عاملى‌، محمد، امل‌ الا¸مل‌، به‌ كوشش‌ احمد حسينى‌، بغداد، 1385ق‌؛ خليلى‌، محمد، معجم‌ ادباء الاطباء، نجف‌، 1365ق‌/1946م‌؛ زركلى‌، خيرالدين‌، الاعلام‌، بيروت‌، 1986م‌؛ سركيس‌، چاپى‌؛ كحاله‌، عمررضا، معجم‌ المؤلفين‌، بيروت‌، 1957م‌؛ كشميري‌، محمدعلى‌، نجوم‌ السماء فى‌ تراجم‌ العلماء، قم‌، 1394ق‌؛ كنتوري‌، اعجاز حسين‌، كشف‌ الحجب‌ و الاستار عن‌ السماء الكتب‌ و الاسفار، به‌ كوشش‌ محمد هدايت‌ حسين‌، كلكته‌، 1935م‌؛ محبى‌، محمد امين‌، خلاصة الاثر فى‌ اعيان‌ القرن‌ الحادي‌ عشر، بيروت‌، مكتبة خياط؛ مشار، چاپى‌ عربى‌؛ ملى‌ تبريز، خطى‌؛ نيز:
Ahlwardt.
على‌ اكبر ضيائى‌ (رب) 5/12/76
ن‌ * 2 * (رب) 25/12/76
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 3  صفحه : 1019
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست