اِبْن‌ِ ثُمْنه‌، محمد بن‌ ابراهيم‌ ملقب‌ به‌ القادر بالله‌ (مق 454ق‌/ 1062م‌)، فرمانرواي‌ بالاستقلال‌ سيسيل‌ (صقليه‌). وي‌ اگر چه‌ مسلمان‌ بود، ولى‌ باعث‌ شد آن‌ جزيره‌ از دست‌ مسلمانان‌ خارج‌ شود و به‌ تصرف‌ مسيحيان‌ (نورمانها1) درآيد. چون‌ حكومت‌ حسن‌ صمصام‌ آخرين‌ حاكم‌ كلبى‌ در 444ق‌/1052م‌ به‌ پايان‌ رسيد، قائدان‌ (فرماندهان‌) مسلمان‌ سيسيل‌ هر يك‌ بر بخشى‌ از جزيره‌ حاكم‌ شدند. از آن‌ جمله‌ عبدالله‌ بن‌ منكوت‌ بر مازر2، و طرابنش‌ و على‌ بن‌ نعمت‌ معروف‌ به‌ ابن‌ حواس‌ بر قصريانه‌3 و جرجنت‌4، و ابن‌ ثمنه‌ بر سرقوسه‌5 و قطانيه‌6 مسلط شدند (ابن‌ اثير، 10/195-196). قطانيه‌ در تصرف‌ ابن‌ كلابى‌ (يا مكلاتى‌) شوهر ميمونه‌، خواهر ابن‌ حواس‌ بود. ابن‌ ثمنه‌ با لشكري‌ آهنگ‌ آن‌ شهر كرد و وارد قطانيه‌ شد. ابن‌ كلابى‌ را كشت‌ و شهر را متصرف‌ شد و ميمونه‌ خواهر ابن‌ حواس‌ را هم‌ پس‌ از گذشتن‌ عده‌ به‌ عقد خويش‌ درآورد (نويري‌، 24/380). وي‌ همچنين‌ ابن‌ منكوت‌ را شكست‌ داد و قلمرو او را در بخش‌ غربى‌ جزيره‌ به‌ تصرف‌ درآورد و لقب‌ القادر بالله‌ بر خويش‌ نهاد و دستور داد در پالرمو در نماز جمعه‌ خطبه‌ به‌ نام‌ او بخوانند (عزيز احمد، 58). ابن‌ خلدون‌ مى‌نويسد كه‌ مردم‌ پالرمو پس‌ از آنكه‌ صمصام‌ را بيرون‌ كردند، ابن‌ ثمنه‌ را به‌ فرمانروايى‌ خويش‌ برگزيدند. او ابن‌ اكحل‌ را كشت‌ و به‌ استقلال‌ حكومت‌ كرد (4(2)/ 449-450).
ميان‌ ابن‌ ثمنه‌ و همسرش‌ ميمونه‌ اختلافى‌ پديد آمد و با پوزش‌ خواهى‌ ابن‌ ثمنه‌ برطرف‌ گرديد، اما پس‌ از مدتى‌ ميمونه‌ از شوهر تقاضا كرد به‌ ديدار برادر برود و ابن‌ ثمنه‌ او را با تحفه‌ها و هديه‌ها نزد ابن‌ حواس‌ فرستاد. زن‌ آنچه‌ رفته‌ بود با برادر گفت‌ و ابن‌ حواس‌ سوگند ياد كرد كه‌ نگذارد خواهرش‌ نزد ابن‌ ثمنه‌ باز گردد. ابن‌ ثمنه‌ كه‌ بر بيشتر جزيره‌ حاكم‌ بود با سپاهى‌ به‌ جنگ‌ ابن‌ حواس‌ رفت‌ و او را در قصريانه‌ محاصره‌ كرد. ابن‌ حواس‌ به‌ جنگ‌ بيرون‌ شد و ابن‌ ثمنه‌ را منهزم‌ ساخت‌ و او را تا نزديك‌ قطانيه‌ دنبال‌ كرد و بازگشت‌. ابن‌ ثمنه‌ كه‌ لشكريانش‌ را پراكنده‌ ديد، به‌ مالطه‌7 نزد رجّار (راجر8) فرنگى‌ رفت‌ او را ترغيب‌ به‌ گرفتن‌ جزيره‌ كرد (ابن‌ اثير، همانجا). فرنگيان‌ گفتند كه‌ ما توان‌ آن‌ را نداريم‌، زيرا سپاه‌ مسلمانان‌ در جزيره‌ بسيار است‌، اما ابن‌ ثمنه‌ آنان‌ را برانگيخت‌ تا در رجب‌ 444ق‌ به‌ همراهى‌ خود او حركت‌ كردند. در راه‌ خويش‌ به‌ سوي‌ قصريانه‌ به‌ مقاومتى‌ بر نخوردند و به‌ هر جا كه‌ گذشتند، آنجا را به‌ تصرف‌ درآوردند. پس‌ قصريانه‌ را محاصره‌ كردند. ابن‌ حواس‌ به‌ مقابله‌ بيرون‌ شد. او را شكست‌ دادند و او به‌ دژ بازگشت‌. آنان‌ نيز دست‌ از محاصرة قلعه‌ برداشتند، ولى‌ بر بسياري‌ از ديگر مواضع‌ جزيره‌ چيره‌ گشتند (همو، 10/196-197).
بريتانيكا (ذيل‌ سيسيل‌9) نخستين‌ فرود آمدن‌ راجر را به‌ جزيره‌ در 1060م‌ (452ق‌) در نزديك‌ مسينا مى‌نويسد. عزيز احمد (ص‌ 83) مى‌گويد كه‌ در 1061م‌راجر بارديگر به‌دعوت‌ ابن‌ثمنه‌ بر مسيناحمله‌كرد، ولى‌ موفق‌ نشد. در اين‌ هنگام‌ جماعتى‌ از اهل‌ سيسيل‌ - كه‌ به‌ شمال‌ افريقا پناه‌ برده‌ بودند - نزد معز بن‌ باديس‌ رفتند و او را از رخدادهاي‌ جزيره‌ آگاه‌ ساختند. معز با كشتيى‌ مجهز عزم‌ قوصره‌10 كرد، اما توفان‌ زمستانى‌ دريا بسياري‌ از سپاهيانش‌ را به‌ كام‌ خويش‌ كشيد. معز در 453ق‌ مرد و فرزندش‌ تميم‌ كشتى‌ و سپاه‌ را با دو فرزند خويش‌ ايوب‌ و على‌ روانة سيسيل‌ ساخت‌. ابن‌ حواس‌ نخست‌ از ايوب‌ به‌ گرمى‌ استقبال‌ كرد، اما سپس‌ ناسازگاري‌ پيش‌ گرفت‌ و در جنگى‌ كه‌ بين‌ آن‌ دو رخ‌ داد ابن‌ حواس‌ كشته‌ شد (ابن‌ اثير، 10/197). در بهار 454ق‌/ 1062م‌؛ راجر به‌ همراهى‌ ابن‌ ثمنه‌ دست‌ به‌ حمله‌ برد و پتراليا در نزديكى‌ چفالو را اشغال‌ كرد. راجر آهنگ‌ بازگشت‌ به‌ ايتاليا كرد، ولى‌ ابن‌ ثمنه‌ به‌ نبرد ادامه‌ داد و كشته‌ شد. با مرگ‌ او نورمانها متحدي‌ ارزشمند را از دست‌ دادند، هر چند به‌ تدريج‌ تمامى‌ جزيره‌ را گرفتند (نك: همانجا؛ عزيز احمد، 84).
مآخذ: ابن‌ اثير، الكامل‌؛ ابن‌ خلدون‌، العبر؛ عزيز احمد، تاريخ‌ سيسيل‌ در دورة اسلامى‌، ترجمة نقى‌ لطفى‌ و محمد جعفر ياحقى‌، تهران‌، 1362ش‌؛ نويري‌، احمد، نهاية الارب‌، به‌ كوشش‌ حسين‌ نصار، قاهره‌، 1403ق‌/1983م‌؛ نيز: Britannica.

محمدآصف‌ فكرت‌ (رب) 2/12/76
ن‌ * 2 * (رب) 24/12/76